MAYNILA, Pilipinas — Sa panahon ngayon, ang isang simpleng biro ay may kakayahang magpabagsak ng imperyo, magpasiklab ng gulo, o di kaya naman ay maging mitsa ng isang pambansang debate. Ito ang eksaktong nangyari nang bitawan ng “Unkabogable Star” na si Vice Ganda ang isang punchline sa kanyang concert na yumanig sa damdamin ng milyun-milyong tagasuporta ni dating Pangulong Rodrigo Roa Duterte (FPRRD).

Ang eksena: Isang masigabong concert. Ang ilaw ay nakatutok sa komedyante. At sa gitna ng tawanan, binanggit ang mga katagang “Jet Ski” at “ICC” (International Criminal Court). Para sa marami, ito ay isang matapang na satire. Pero para sa mga loyalista ng dating pangulo, ito ay isang tahasang pambabastos, isang insulto na hindi dapat palampasin, at isang krimen na dapat pagbayaran sa likod ng rehas.

Nag-alab ang social media. Ang mga hashtags ay naglilipana. “Ipakulong si Vice Ganda!” ang sigaw ng isa. “Free Speech ‘yan!” ang sagot naman ng kabila. Sa gitna ng kaguluhang ito, isang boses ng rason at batas ang lumutang upang bigyang-linaw ang lahat—si AttorNEIL, isang kilalang abogado at vlogger na nagtataglay ng matalas na isipan at walang kinikilingang pananaw.

Sa kanyang viral video na pinamagatang “Vice Ganda Joke vs FPRRD… Free Speech ba ‘yon???,” hinimay ni AttorNEIL ang bawat anggulo ng insidente. Hindi sa pamamagitan ng emosyon, kundi sa pamamagitan ng letra ng batas.

Ang Pundasyon: Article 3, Section 4 ng Konstitusyon

Bago tayo pumunta sa kung makukulong ba o hindi si Vice Ganda, dinala muna tayo ni AttorNEIL sa pinaka-ugat ng ating karapatan bilang mga Pilipino. Binuksan niya ang usapin sa pamamagitan ng pagtalakay sa 1987 Constitution, partikular na ang Bill of Rights.

“No law shall be passed abridging the freedom of speech, of expression, or of the press, or the right of the people peaceably to assemble and petition the government for redress of grievances.”

Ito ang banal na utos ng ating Saligang Batas. Ayon kay AttorNEIL, ito ang panangga ng bawat mamamayan laban sa pang-aabuso ng estado. Ito ang nagbibigay sa atin ng karapatang magsalita, pumuna, at oo, magbiro. Ang unang bahagi ng Section 4 ay malinaw: Walang batas ang dapat ipasa na pipigil sa kalayaan sa pagsasalita.

Ngunit, nilinaw agad ng abogado ang isang malaking “PERO.” Ang kalayaang ito ay hindi absolute. Hindi ito lisensya para gawin ang lahat ng gusto natin. “Your right ends where the right of another begins,” ika nga sa legal na prinsipyo. Kapag ang iyong pagsasalita ay lumabag na sa batas o nakasakit na ng karapatan ng iba sa paraang kriminal, doon pumapasok ang limitasyon.

At ano ang mga limitasyong ito? Dito na tinalakay ni AttorNEIL ang dalawang kasong isinisigaw ng mga kritiko ni Vice Ganda: Ang Inciting to Sedition at Libel/Cyber Libel.

Ang Unang Akusasyon: Inciting to Sedition

Marami sa mga galit na netizens ang nagsasabing ang ginawa ni Vice Ganda ay isang uri ng sedisyon o paghihimagsik. Sinasabi nilang pinababagsak nito ang imahe ng gobyerno o ng dating liderato.

Pero ayon sa legal breakdown ni AttorNEIL, malabong pumasok sa Inciting to Sedition ang biro ng komedyante.

Ano ba ang Sedisyon? Ito ay ang pag-udyok sa mga tao na gumamit ng dahas, pwersa, o iligal na pamamaraan para labanan ang gobyerno o guluhin ang kapayapaan para sa isang political purpose.

“You are inciting acts towards the government or for other political purpose… You are trying to incite violence for political gain,” paliwanag ni AttorNEIL.

Tignan natin ang konteksto. Si Vice Ganda ay nasa isang concert. Ang audience ay nandoon para maaliw, tumawa, at kumanta. Walang panawagan na “lusubin ang Malacañang” o “pabagsakin ang estado.” Ang biro, bagama’t may halong pulitika, ay nanatiling nasa loob ng entertainment. Sa mata ng batas, mahirap patunayan na ang layunin ng joke ay mag-udyok ng rebelyon. Kaya sa puntong ito, LUSOT si Vice Ganda.

Ang Ikalawang Akusasyon: Cyber Libel

Kung hindi Sedisyon, baka naman Libel? Ito ang mas matunog na argumento. Ang Libel (o Cyber Libel kapag ginawa online o broadcast) ay ang pampublikong at malisyosong pagbibintang ng isang krimen, bisyo, o depekto sa isang tao na nakakasira sa kanyang puri at reputasyon.

Sabi ng mga kritiko: “Sinira ni Vice Ganda ang reputasyon ni FPRRD! Pinalabas niyang kriminal ito dahil sa ICC joke at sinungaling dahil sa Jet Ski joke!”

Dito na inilabas ni AttorNEIL ang kanyang galing sa paghimay ng batas. Para magkaroon ng Libel, kailangang present ang lahat ng elemento nito. At ang pinaka-kritikal na elemento na madalas ay kulang sa mga kaso ng komedya ay ang “Malicious Intent” o Malisya.

Ang “Reasonable Person” Rule at ang Konteksto ng Komedya

Paano mo papatunayan na may malisya ang isang komedyante?

Ayon kay AttorNEIL, ang batas ay tumitingin sa pananaw ng isang “Reasonable Person” o isang rasonableng tao. Kapag napanood ng isang matinong tao ang video, ano ang iisipin niya? Iisipin ba niyang balita ito? Iisipin ba niyang dokumentaryo ito?

Hindi. Iisipin niyang ito ay BIRO.

“In the situation, it is very clear in the eyes of a reasonable person na joke lang ito. This is a concert… for purposes of entertainment, comedy show basically,” paliwanag ng abogado.

Dahil ang venue ay isang comedy concert, may tinatawag na “license” ang mga komedyante na maging eksaherado, sarkastiko, at mapanudyo. Ito ang nature ng kanilang trabaho. Mahirap patunayan sa korte na ang intensyon ni Vice Ganda ay manira ng puri sa legal na aspeto, dahil ang maliwanag na intensyon ay magpatawa. Maaaring “bad taste” ang biro para sa iba, pero ang “bad taste” ay hindi krimen.

Kaya sa aspeto ng Malicious Intent, mukhang LUSOT na naman si Vice Ganda.

Ang Pinakamatibay na Depensa: “Truth is a Defense”

Pero hindi pa tapos si AttorNEIL. Nagbigay siya ng isang argumento na lalong nagpatahimik sa mga nagnanais na makulong ang komedyante. Sa kaso ng Libel, lalo na kung ang pinag-uusapan ay public figure at public interest, ang KATOTOHANAN ay isang matibay na depensa.

Hinimay niya ang nilalaman ng joke. Ano ba ang sinabi ni Vice?

Tungkol sa Jet Ski: Sinabi ni Vice na nag-jet ski daw si FPRRD.

Tungkol sa ICC: May binanggit tungkol sa ICC.

Tinanong ni AttorNEIL: Kasinungalingan ba ang mga ito?

“Those are all actual true statements made by FPRRD himself going to the West Philippine Sea,” paalala ng abogado.

Matatandaan na noong kampanya ng 2016, mismong si Pangulong Duterte ang nagsabi sa harap ng media at taong bayan na sasakay siya ng jet ski at magtatanim ng watawat sa West Philippine Sea. Siya ang pinanggalingan ng kwento. Kung uulitin ito ng isang komedyante, hindi ito libelo dahil galing mismo sa bibig ng dating pangulo ang pahayag. Hindi ito gawa-gawang kwento ni Vice Ganda.

Pangalawa, tungkol sa ICC. Totoo ba na may isyu si FPRRD sa International Criminal Court? Opo, totoo. Bagama’t hindi pa siya “nakukulong” (na siyang exaggeration ng joke), totoo na siya ay subject ng imbestigasyon. Ito ay public knowledge at public fact.

Kaya ayon kay AttorNEIL, dahil ang basehan ng biro ay mga totoong pahayag at totoong kaganapan, hindi ito maaaring ituring na libelo. “Truth is a defense.” Hindi ka pwedeng makasuhan ng paninirang-puri kung ang sinasabi mo ay totoo o base sa public record, lalo na kung ito ay patungkol sa isang public official.

Kaya ang hatol sa legal na aspeto: VICE GANDA IS SAFE. Walang kulong. Walang multa. Protektado siya ng Saligang Batas.

Ang Moral na Dilemma: Legal Pero Tama Ba?

Kung dito nagtapos ang video, iisipin ng marami na “Kakampink” o maka-Vice Ganda si AttorNEIL. Pero dito niya ipinakita ang kanyang pagiging patas at pagiging kritikal na palaisip. Tinanggal niya ang kanyang “Legal Hat” at isinuot ang kanyang “Moral Hat.”

Tinanong niya ang madla: Porke’t ba legal, tama na?

Dito nagbago ang tono ng usapan. Mula sa teknikalidad ng batas, pumunta siya sa puso ng moralidad. Sa isang matapang na pahayag na siguradong tatamaan pati ang mga taga-suporta ni Vice Ganda, sinabi ni AttorNEIL na hindi siya pabor sa mga birong nakakasakit ng kapwa.

“I am not in favor of jokes or pranks [that hurt others] because that is not a laughing matter,” mariing sabi niya.

Ibinunyag ni AttorNEIL ang kanyang personal na background. Lumaki siya sa isang konserbatibong simbahan at kapaligiran. Para sa kanya, ang pagbibiro ay dapat nagpapasaya, hindi nananakit.

“If it will hurt another individual, should not be tolerated or allowed or normalized because it goes against the very essence of being a joke.”

At para patunayan na hindi siya biased, binalikan niya ang nakaraan. Noong si Pangulong Duterte pa ang nasa kapangyarihan at nagbibiro ng mga “bastos” o nagmumura sa Diyos, hindi rin ito nagustuhan ni AttorNEIL.

“I am not pro-FPRRD when he cursed at God before he made jokes. I’m also not in favor of that,” pag-amin niya.

Ito ang “real talk” na kailangan ng bayan. Ang mali ay mali, kahit sino pa ang gumawa. Mali ang bastusin ang Diyos sa ngalan ng biro (na ginawa ni Duterte), at mali rin ang bastusin ang dignidad ng isang tao sa ngalan ng komedya (na ginawa ni Vice Ganda). Ang pagiging “legal” ng isang bagay ay hindi laging nangangahulugang ito ay “moral” o “tama.”

Sinaway ni AttorNEIL ang kultura natin kung saan nagiging normal na ang pambabastos basta’t ito ay nakabalot sa “joke.” Ang sabi niya, hindi ito dapat i-normalize. Ang kalayaan sa pagsasalita ay may kakambal na responsibilidad.

Ang Solusyon: “More Speech,” Hindi Kulong

Kung hindi pwedeng ipakulong si Vice Ganda, ano ang dapat gawin ng mga nasaktan? Tumahimik na lang ba at tanggapin ang insulto?

HINDI.

Nagbigay si AttorNEIL ng isang makapangyarihang payo sa mga DDS at sa lahat ng nasaktan: Gamitin niyo rin ang inyong Freedom of Speech.

“Best way to counter this… is that you should also exercise your freedom of speech or expression against her,” payo ng abogado.

Ito ang ganda ng demokrasya. Ang “Free Speech” ay hindi one-way street. Hindi lang ito para sa mga artista o pulitiko. Ito ay para sa lahat. Kung sa tingin mo ay mali si Vice Ganda, karapatan mong mag-post, mag-vlog, mag-comment, at ipahayag ang iyong dismaya.

Ang tawag dito sa batas ay “Counterspeech” o “More Speech.” Ang lunas sa maling pananalita ay hindi ang busalan ang nagsalita, kundi ang tapatan ito ng mas marami at mas tamang pananalita.

“But I would like to emphasize, he just [exercised] free speech or freedom of expression. So you can also exercise your free speech… subject to limitations,” dagdag pa niya.

Huwag nating idaan sa demandahan ang mga bagay na pwede naman idaan sa diskurso. Kung tingin niyo ay “Waley” ang joke, iparamdam niyo sa pamamagitan ng hindi pagtangkilik o pagpapahayag ng saloobin.

Konklusyon: Ang Hamon sa Bawat Pilipino

Ang pagsusuri ni AttorNEIL ay nag-iwan ng malalim na aral sa atin. Pinatunayan niya na sa ilalim ng batas, ligtas si Vice Ganda dahil sa mga proteksyon ng Konstitusyon, kawalan ng malisya sa konteksto ng komedya, at ang katotohanan ng mga pahayag ni FPRRD.

Ngunit sa kabilang banda, ipinaalala niya sa atin na ang paggamit ng kalayaan ay dapat may kaakibat na respeto. Hindi dapat ginagawang sandata ang “Free Speech” para manira o manakit nang walang pakundangan.

Ang labanang ito sa pagitan ng mga tagasuporta ni Vice Ganda at ni Duterte ay repleksyon ng ating lipunan. Masyado na tayong polarized. Masyado nang mainit. Pero sa huli, ang batas ay nananatiling patas. Pinoprotektahan nito ang karapatan ng komedyante na magpatawa, at pinoprotektahan din nito ang karapatan ng nasaktan na magreklamo.

Kaya sa susunod na may “masakit na biro,” huwag agad maghanap ng posas. Maghanap ng keyboard, maghanap ng boses, at gamitin ang karapatang ipinagkaloob sa atin ng Article 3, Section 4. Dahil sa huli, ang tunay na hukom sa isyung ito ay hindi ang korte, kundi ang taong bayan.