MAYNILA, Pilipinas — Sa gitna ng walang humpay na bangayan sa pulitika at mga alegasyon ng korapsyon, isang pambihirang pagkakataon ang naganap nang basagin ni Ombudsman Samuel Martires ang kanyang katahimikan. Sa isang eksklusibong panayam na yumanig sa mga tagamasid ng pulitika, diretsahang sinagot ni Martires ang mga paratang ni Justice Secretary Jesus Crispin “Boying” Remulla at ibinunyag ang tunay na ugnayan nila ni dating Pangulong Rodrigo Roa Duterte (PRRD).

Ang sentro ng kontrobersya? Ang umano’y “secret decision” o lihim na desisyon ng Ombudsman na nagbasura sa kasong administratibo laban kay Senator Joel Villanueva, na ngayon ay pilit binubuhay ng Department of Justice (DOJ).

Ang “Secret Decision” na Hindi Naman Secret

Nagsimula ang gulo nang akusahan ni Secretary Remulla ang opisina ni Martires na naglabas ng desisyon nang palihim upang absweltuhin si Senator Villanueva sa kasong graft na may kinalaman sa PDAF scam. Ayon kay Remulla, hindi ito inilabas sa publiko at nalaman na lang nila nang huli na.

Ngunit sa panayam, tila “sinupalpal” ni Martires ang kalihim ng DOJ.

“Hindi ko alam saan nakuha ni Ombudsman (sic) Remulla ‘yung information na mayroon kaming secret decision,” natatawang pahayag ni Martires. “Kasi kung titingnan ang records ng Senado, titingnan ang records ng Ombudsman, ay nandoon naman sa files ‘yun.”

Ayon sa transcript, nilinaw ni Martires ang timeline. Ang orihinal na desisyon na tanggalin si Villanueva bilang senador ay inilabas pa ni dating Ombudsman Conchita Carpio-Morales noong 2016. Naghain ng Motion for Reconsideration si Villanueva, at ito ay nadesisyunan ni Martires noong 2019 (hindi 2018 gaya ng una niyang naalala).

“Dalawang buwan pagkatapos, in-notify namin ang Senado. Ang Senate President noon ay si Senator Sotto na,” paliwanag ni Martires. “So hindi ko alam bakit sinasabi ni Secretary Remulla na secret decision. Wala naman ho kaming secret decision dahil alam mo naman ‘yan lakay.”

Dagdag pa niya, hindi trabaho ng Ombudsman ang maging “town crier” o tagapagbalita sa bawat desisyong nilalagdaan nila. “Ang trabaho ko ho ay pag-aralan ang mga kaso… at hindi naman ho ang katungkulan ko ay Press Secretary o announcer o reporter.”

Isang malaking sampal ito sa mukha ni Remulla na inilarawan sa ulat bilang “narcissist” at mahilig sa press release. Imbis na aminin na hindi nila na-check ang records, pinalabas pa nilang may itinatago ang Ombudsman.

Ang Katotohanan sa Pirma ni Joel Villanueva

Bakit nga ba binaliktad ni Martires ang desisyon ni Morales? Dahil ba sa pulitika?

Hindi. Ang sagot ay nasa ebidensya.

Ayon kay Martires, ang reklamo ay nag-ugat sa dokumento ng “Buhay Partylist” na diumano’y pinirmahan ni Joel Villanueva. Ngunit may malaking problema: Ang Buhay Partylist ay kay Mike Velarde ng El Shaddai at Lito Atienza, at hindi miyembro nito si Villanueva na kabilang sa CIBAC Partylist.

Mas matindi pa rito, mismong ang National Bureau of Investigation (NBI) — na nasa ilalim ng DOJ — ang nagsabi na ang pirma sa dokumento ay HINDI pirma ni Joel Villanueva.

“Ang problema, ang sabi ng NBI… ‘yung pirma ni Joel Villanueva, legitimate pirma doon sa Buhay Partylist… is NOT the same as the usual signature of Joel Villanueva,” paliwanag ni Martires.

Dito nagpakawala ng matinding banat si Martires: “Sino pa ba ang kokontra sa NBI? Maliban lang kung ang Ombudsman ay magha-hire ng handwriting expert… Pag ginawa ‘yan ng Ombudsman… The Ombudsman is no longer the protector of the people. The Ombudsman is the PERSECUTOR of the people.”

Sa madaling sabi, kung ipipilit ng Ombudsman na may kasalanan ang akusado kahit sinabi na ng NBI na peke ang pirma, hindi na ito hustisya; ito ay persekusyon. Ito ang “misinformed” o “less informed” na pananaw ni Remulla na pilit binubuhay ang patay na kaso.

Ang “Isang Salita” ni PRRD

Sa gitna ng isyung ito, hindi naiwasang maitulak si Martires sa anino ni dating Pangulong Duterte. Dahil siya ay appointee ni Digong, madalas siyang akusahan na “Duterte Loyalist” o protektor ng mga kaalyado nito.

Dito ibinunyag ni Martires ang isang rebelasyon na nagpatahimik sa mga kritiko at nagpaiyak (sa tuwa) sa mga supporters ng dating pangulo.

“Nung ako’y in-appoint ni Digong, ang sinabi lang sa akin ni Digong: ‘Gawin mo ang trabaho mo.’“

Isang pangungusap. Walang halong pulitika. Walang listahan ng mga kaibigan na dapat iligtas o kaaway na dapat ipakulong.

“Pag-assume ko ng trabaho ko hanggang sa si Digong ay hindi na presidente… Ni isang salita kay Digong, wala akong narinig. Na ‘Sam, pwede ba pagbigyan mo ito?’ Wala,” emosyonal na kwento ni Martires.

Kahit ang mga pinakamalapit na alagad ni Duterte gaya nina Executive Secretary Salvador Medialdea at Senator Bong Go ay hindi kailanman tumawag para makiusap.

“Walang sinasabi na ‘Boss, sabi ni Presidente pwede mo bang…’ Kaya doon ko nirerespeto si Presidente Duterte,” dagdag niya.

Para kay Martires, ito ang tunay na sukatan ng isang lider. Yung hindi nakikialam sa independent bodies. Yung may respeto sa proseso. Ibang-iba ito sa nararamdaman ng marami ngayon na tila “weaponized” ang DOJ at iba pang ahensya para habulin ang mga kalaban sa pulitika.

“Hindi Ako DDS, Marcos Loyalist Ako!”

Para lalong linawin ang kanyang kinatatayuan, nagbitaw ng isang “plot twist” si Martires.

“Hindi ho ako die-hard Digong, hindi ako DDS. In fact, I am a Marcos Loyalist… ‘yung tatay ni Marcos ha, hindi itong presidente (BBM),” paglilinaw niya.

Siya raw ay tapat kay Ferdinand Marcos Sr. at sa pamilya nito noon pa man. “Pati pamilya ko, pati biyenan ko, buong-buo kami. Marcos Sr. loyalist.”

Pero kahit Marcos loyalist siya, hindi niya maipagkakaila ang paghanga kay Duterte. “Pinahangaan ko lang ‘yung dating presidente sa pagiging isang Ginoo, isang taong nirerespeto ang trabaho ng kanyang kapwang kawani sa gobyerno.”

Ang pahayag na ito ay nagpapakita na ang respeto ni Martires kay Duterte ay hindi base sa bulag na panatisismo kundi sa propesyonalismo at delicadeza na ipinakita ng dating pangulo.

Drilon at ang “No Jurisdiction”

Sa kabilang banda ng ulat, binanggit din ang panayam kay dating Senate President Franklin Drilon. Kahit siya ay nagulat sa mga pangyayari.

Ayon kay Drilon, noong panahon na tinanggal ng Ombudsman si Villanueva, ang naging boto ng Senado ay “unanimous” o nagkakaisa na huwag sundin ang utos. Bakit? Dahil ayon sa batas, walang jurisdiction ang Ombudsman pagdating sa disiplina ng mga miyembro ng Kongreso.

“Members of Congress were exempted… The Ombudsman has no jurisdiction over a member of Congress in so far as disciplinary action is concerned,” paliwanag ni Drilon.

Ang tanging pwedeng magdisiplina sa Senador ay ang Senado mismo sa pamamagitan ng Ethics Committee. Kaya’t ang ingay na ginagawa ni Remulla ngayon ay tila “bida-bida” lang dahil kahit sa legal na aspeto, talo na sila noon pa man.

Ang Hamon at ang Konklusyon

Nagtapos ang panayam sa isang hamon ni Martires: “Kung sino ang tao makakapagsabi na may ginawa akong anomaliya sa opisina ng Ombudsman, lumantad at sasagutin ko.”

Isang matapang na hamon mula sa isang taong malinis ang konsensya.

Ang mga pangyayaring ito ay nag-iiwan ng malaking katanungan sa taong bayan: Sino ang nagsasabi ng totoo? Ang Ombudsman na tahimik na nagtatrabaho at sumusunod sa ebidensya ng NBI? O ang DOJ Secretary na maingay sa media at pilit bumubuhay ng mga isyung matagal nang nilinaw?

Sa huli, ang rebelasyon tungkol kay PRRD ay nagsisilbing paalala ng isang liderato na bagama’t hindi perpekto, ay marunong rumespeto sa kalayaan ng mga institusyon. Isang bagay na tila nawawala na sa kasalukuyang panahon ng “bagong Pilipinas.”

Ang “secret decision” ay hindi sikreto. Ang tunay na sikreto ay kung bakit pilit itong ginagawang isyu ngayon. At sa sagot na ‘yan, tanging panahon lang ang makakapagsabi.