Lola na Inakala Bilang Kanlungan, Naging Sanhi ng Takot: Isang Pamilyang Kamuning, Pinagbuhatan ng Kontrobersiya at Pananagutan

Sa unang tingin, tila perpekto ang larawan: mag-asawang nagtagumpay sa pagbuo ng pamilya, kambal na anak na ipinagkaloob ng biyaya, at isang biyenan na sa paningin ng karamihan ay mapag-aruga. Subalit ang tinaguriang “Lola Sari” ay umusbong mula sa pagiging kanlungan tungo sa isang kawil-wiling suliranin na nagpabalisa sa buong Barangay Kamuning. Ang kuwento nina Arman Dela Cruz at Lia Santos—mag-asawang nagbalik sa tahanan sa takdang oras ng trabaho upang madungog ang balitang ikinagulat nila—ay hindi lamang naglalantad ng isang indibidwal na paglabag sa kagandahang-asal kundi nagpapatunay din ng mas malalim na implikasyon ng tradisyon, kahihiyan, at pangangalaga.

Mula sa unang ulat, malinaw na ang relasyon nina Lia at ang kanyang biyenan ay higit pa sa mga normal na pagbisita o pag-aalaga ng lola. Sa opisyal na bersyon naman, gabi-gabi ay hinihiling ni Lola Sari na ang kambal ay matulog sa kanyang silid upang makatulong sa pag-aalaga—isang pahiwatig ng pagnanais na magulang ay makapahinga. Gayunpaman, ayon sa mga nakasaksi at sa mismong karanasan ng magulang, ang mga pag-uugali ni Lola Sari ay may tinatagong sentimyento: isang malalim at matagal nang pagnanais kung magkaroon ng apo na lalaki. Ang pagkadismaya na dulot ng kambal na babae ay tila nagsilbing binhi ng pagkukulang at kalaunang naging dahilan upang ang inaasahang lunas na lola ay maging sanhi ng takot.

Sa pag-uwi nila Arman at Lia matapos tumanggap ng tawag mula sa kapitbahay, natagpuan nila ang kanilang mga anak na nagtatakbo at umiiyak, at ang hindi maipaliwanag na galit ng kanilang biyenan. Ang eksenang iyon—mga anak na may kulay-ube ang mukha, kapitbahay na nagmamadali, at tanong na umaalingawngaw sa isip ng lahat: “Paano magagawa ng isang lola ito sa sariling mga apo?”—ay nagbukas ng mas seryosong pagsusuri sa dinamika ng pamilya at komunidad.

Siyempre, ang una at pinakamadaliab na gampanin ay ang agarang pagprotekta sa mga bata. Agad na dinala ang kambal sa ospital at napag-alamang wala namang malakihang pisikal na pinsala, subalit may mga palatandaan ng pananakit at tensyon. Sa sandaling iyon, nagsimula ang serye ng institusyonal na tugon: pag-file ng police report, paglahok ng Women and Children Protection Desk, pag-iskedyul ng social worker mula sa DSWD, at ang pagkakaloob ng maikling proteksyon sa pamamagitan ng barangay. Hindi lamang ito isang pormalidad; ito ang unang hakbang sa pag-alis sa panganib at sa pagsasaayos ng mahabang proseso ng pagpapagaling at hustisya.

Kung susuriin nang mas malalim, makikita natin na ang insidenteng ito ay hindi maaaring hiwalayin sa kontekstong sosyal at pang-kultura. Una, umiiral pa rin sa maraming pook ang patriarkal na pagnanais para sa male heir—ang ideya na ang lahi o pangalan ay higit na uunlad kapag may lalaking anak. Sa kaso ni Lola Sari, ang napapasaring pagkadismaya ay hindi agad naipahayag bilang pagkabigo sa sirkumstansya kundi bilang marahas at mapanakit na paglabas ng damdamin. Pangalawa, ang kahihiyan bilang isang malakas na puwersa ay nagiging dahilan ng pagtanggi at pagtakip sa mga trauma: ayon sa mga ulat, si Lola Sari ay diumano’y may hinanakit dahil sa pagkamatay ng sariling anak, at ang pagkapighati ay napausok sa galit at maling pagtaglay ng responsibilidad.

Ngunit hindi sapat na ilagay lamang ang sala sa isang tao. Dapat ding tingnan ang sistema ng suporta: paano nabigyan ng pagkakataon ang mga matatanda na maghilom mula sa sariling pagkawala, at paano na-train o natulungan ang mga pamilya upang makilala ang mga senyales ng mapanganib na pag-uugali? Dito pumapasok ang tungkulin ng barangay, ng serbisyong panlipunan, at ng mga organisasyong nagbibigay ng counseling. Ang agarang pagtugon—pag-iskedyul ng counseling para sa pamilya at para kay Lola Sari, rekomendasyon para sa family court protection order, at pag-monitor ng barangay tanod—ay mga kongkretong hakbang na naglalayong dalhin ang balanse: proteksyon sa mga anak at pagkakataon sa lola na harapin ang sariling sugat nang hindi gumagamit ng dahas.

Mahalaga ring pansinin ang paraan ng komunikasyon ng mga biktima at ng komunidad. Sa halip na tahasang paghusga, naging pangunahing instrumento ang empatiya at legal na proseso. Ang mga kapitbahay, tulad ni Aling Nena, at ang mga opisyal ng barangay ay kumilos hindi lamang bilang tagapagpuna kundi bilang tagapagligtas at tagapag-ugnay sa mga institusyong makatutulong. Ang kahinaan ng sistema ay naglalaman din ng pagkakataon: kung mas mabilis ang pag-access sa psychological support para sa matatanda, maaaring naiiwasan ang pag-iral ng mga ganitong insidente.

Samantala, sa personal na lebel, ang desisyon nina Arman at Lia na i-file ang kaso at magpatupad ng mahigpit na mga patakaran sa pagbisita ay malinaw na pagpapahayag ng kanilang pagpili: mas pipiliin nila ang seguridad at kalinisan ng kanilang tahanan kaysa ang pagpapanatili ng tradisyonal na ugnay na maaaring naglalaman ng panganib. Ang paninindigan na ito ay hindi madali; ito ay isang proseso ng paglalagay ng hangganan na kinakailangan para sa pag-unlad ng mga anak.

Sa konklusyon, ang insidenteng naganap sa Kamuning ay nagsisilbing paalala na ang pagpapahalaga sa pamilya ay hindi dapat magsilbing tabing para sa anumang uri ng pang-aabuso. Gayunpaman, ito rin ay isang hamon sa ating lipunan na masusing pag-aralan ang mga ugat ng karahasang dulot ng “kahihiyan,” “pagkakautang sa nakaraan,” o “kundisyong pangkultura.” Ang tunay na proteksyon laban sa ganitong uri ng panganib ay hindi lamang panseguridad: ito ay ang pagbibigay ng suporta sa mental health, ang edukasyon sa karapatang pantao sa loob ng tahanan, at ang pagkakaroon ng mabilis at epektibong mekanismo ng community response.

Sa huli, ang kuwento nina Arman, Lia, Maya, at Luna ay hindi natatapos sa isang gabi ng takot. Ito ay nagsilbing simula ng isang mas malawak na pag-uusap tungkol sa kung paano tutugon ang pamilyang Pilipino at ang lipunang Pilipino kapag nasubok ang kanilang pinakamahalagang yunit—ang tahanan. Ang pagpili na kanilang ginawa ay paalala na sa pagbuo ng isang ligtas na tahanan, minsan ang pinakamahirap ngunit pinakamahalagang desisyon ay ang pumili ng mga anak kaysa sa anumang tradisyon o takot.