I. Ang Paglisan sa Madaling Araw
Setyembre, taong 2009 sa Laguna. Isang madaling araw ang nagising sa tahimik at madilim na paligid, ngunit para kay Jenalyn Salazar, 28 taong gulang, ito ang simula ng isang paglisan. Dahan-dahan siyang umalis ng kanilang bahay, iniwan ang kanyang asawang si Jesus o mas kilala bilang Johnny Salazar, at ang kanilang dalawang maliliit na anak na lalaki, edad anim at apat, na mahimbing pang natutulog. Walang iniwang sulat, walang binitawang paalam. Basta na lamang siyang naglaho, na parang bula sa isang iglap.
Kinabukasan, isang mangangalakal ang nagbigay ng pahayag na nakita niya si Jenalyn na naglalakad-lakad sa kalsada ng madaling araw. Nakita raw niya itong nakatayo sa gilid ng tulay, nakatingin sa ilog. Pagkaraan ng ilang minuto, hindi na niya ito nakita pa, at tanging malakas na tunog ng tila bagay na bumagsak sa ilog ang kanyang narinig. Ang balita ng paglaho ni Jenalyn ay mabilis na kumalat. Nang hindi pa rin umuuwi ang kanyang asawa, napilitan si Johnny na mag-ulat sa pulis. Ginamit ang salaysay ng mangangalakal upang isagawa ang isang search and rescue operation.
Tatlong mahabang araw na sinuyod ang ilog. May mga sumamang residente, nagbabakasakaling makita siya. Pinuntahan nila ang mga pampang, pati ang bahagi ng tubig na papuntang dagat. Ngunit sa kabila ng lahat ng paghahanap, walang natagpuang katawan. Walang gamit, walang palatandaan, at walang malinaw na sagot kung ano ang nangyari. Naguluhan ang pamilya, lalo na si Johnny. Ang pagkawala ni Jenalyn ay naging isang malaking misteryo. Ang iba ay naniniwalang baka depresyon ang nagtulak sa kanya na gawin ang bagay na iyon. Walang nakakaalam ng totoo, at kung bakit ito ginawa ni Jenalyn. Sa bawat araw na lumipas, lalong naging mabigat ang sitwasyon kay Johnny at sa kanyang mga anak. Ang bunso ay palaging nagtatanong kung kailan babalik ang kanilang ina, habang ang panganay naman ay tahimik lang at madalas nakaupo sa pintuan, tila umaasang muling magbabalik ang kanyang nanay.
II. Isang Dekadang Pagluluksa at Pagtitiis
Isang taon ang lumipas, at wala pa ring nakitang katawan. Wala ring bagong impormasyon na lumabas. Idineklara na si Jenalyn ay maaaring wala na, isang pagtanggap na mabigat sa kalooban ni Johnny. Ngunit kahit pa may pagdududa, tinanggap na lamang niya na hindi na babalik ang kanyang asawa. Halos gabi-gabi, nagsisindi siya ng kandila sa tulay bilang pag-alaala kay Jenalyn, isang ritwal ng pagluluksa na paulit-ulit niyang ginagawa, dala ang pait ng kanyang pagkawala.
Pagkaraan ng pagkawala ni Jenalyn, tuluyang nabago ang takbo ng buhay ni Johnny at ng kanilang dalawang anak. Ang tahanang dati’y puno ng halakhak ay ngayon ay puno ng katahimikan at pangungulila. Si Johnny, na noon ay 31 taong gulang, ay nakaharap sa pinakamahirap na papel ng kanyang buhay. Siya na lamang ang kailangang bumuhay at magpalaki sa dalawang batang naiwan. Ang kanyang trabaho bilang part-time construction worker ay hindi sapat para sa lahat ng gastusin. Maliit ang sahod, at madalas ay kapos sa bayad ng renta, kuryente, pati na rin ang tubig. Kung minsan, isang beses lamang silang makakain ng maayos sa maghapon. Ngunit sa kabila ng lahat, pinilit niyang magpatuloy, dala ang pag-asa para sa kinabukasan ng kanyang mga anak.
Ang panganay na anak niya, na anim na taong gulang nang mawala ang kanyang ina, ay napilitang maging mas responsable kaysa sa mga kasing edad niya. Natuto siyang tumulong sa gawaing bahay, maglaba ng kaunting damit, at bantayan ang nakababatang kapatid. Ang bunso, na apat na taong gulang noon, ay palaging nagtatanong kung kailan babalik si nanay. Sa bawat ulit ng tanong na iyon, walang ibang maisagot si Johnny kundi isang buntong-hininga at mahigpit na yakap.
Hindi natigil ang mga bulung-bulungan. Ang pagkawala ni Jenalyn ay naging paksa sa mga tindahan, kanto, at palengke. Ang ilan naman ay naniniwalang ginawa nito ang bagay na iyon dala ng matinding depresyon at kahirapan. Ang iba naman ay nagdududa, iniisip na baka tumakas siya at nagtago. Sa bawat haka-haka, lalong nadaragdagan ang bigat sa kalooban ni Johnny. Para sa kanya, walang saysay ang mga chismis na iyon. Halos gabi-gabi, nauupo si Johnny sa harap ng maliit nilang altar. Doon nakalagay ang lumang larawan ng kanilang kasal. Sa tabi naman nito ay laging may sinding kandila. Sa bawat apoy na nagliliyab, nakapaloob ang kanyang dasal na sana, sana ay nasa mapayapang kalagayan na ang kanyang asawa. Kahit saan man ito naroroon, mahal na mahal niya ito.
Sa paglipas ng mga taon, nanatili si Johnny sa parehong kalagayan. Hindi siya naghanap ng ibang makakasama, hindi dahil sa ayaw niya, kundi dahil sa hindi pa rin niya magawang palitan ang alaala ni Jenalyn. Habang ang kanyang mga anak naman ay lumaking hindi buo ang pagkatao, dala ang sugat ng isang inang naglaho. Lumipas ang halos 10 taon, at tila unti-unting nabaon sa limot ang kaso. Naging ordinaryo na lamang ang tulay, at natabunan ang kuwento ng babaeng tumalon umano, dala ng hindi makayanang hirap ng buhay.
III. Ang Hindi Inaasahang Pagbubunyag
Hanggang sa isang araw, matapos ang mahabang panahon ng pananahimik, isang balita mula sa malayo ang yumanig sa buhay nina Johnny at ng kanyang mga anak. Isang balitang muling nagbukas ng sugat na matagal nang pilit nilang sinasara.
Noong Oktubre 2018, isang dating kapitbahay ni Johnny ang nagbakasyon sa Cebu City. Isa itong simpleng biyahe bilang turista. Paglibot niya sa mga kilalang pasyalan at pamimili ng pasalubong ang kanyang ginagawa. Habang naglalakad siya noon sa Colon Street, napansin niya ang isang babae na tila pamilyar ang mukha. Kasama nito ang isang batang babae at isang lalaki na bitbit ang ilang pinamili. Sa una, inakala niyang nagkakamali lamang siya ng tingin. Ngunit habang pinagmamasdan niya, lalong tumitingkad ang pagkakahawig. Ang anyo ng mukha, ang paraan ng paglalakad, maging ang paraan ng pag-aayos ng buhok—tila ba kahawig na kahawig ng babaeng matagal nang pinagluluksaan ng kanyang pamilya.
Hindi siya nakatiis at sinundan niya ang babae mula sa malayo. Ilang minuto niya itong sinundan. Nang malapit na siyang makatiyak, naglakas-loob siyang lumapit. Ngunit nang makita siya ng babae, agad itong umiwas at nagmamadaling lumayo. Ang mga mata nito ay tila nagulat at halatang may takot. Hindi na siya nagkaroon ng pagkakataong makapagtanong pa. Bago pa tuluyang mawala ang babae sa kanyang paningin, nakuhanan na niya ito ng larawan nang palihim. Pagkaraan ng ilang araw, nang makabalik siya sa Laguna, ipinakita niya ang litrato kay Johnny. Doon nagsimula ang pag-uga ng halos isang dekada ng katahimikan.
Hindi makapaniwala si Johnny sa kanyang nakita. Ang babaeng ilang taon nang itinuturing na patay ay naroroon sa isang larawan, nakikitang buhay at malusog, kasama ang isang bagong pamilya, naglalakad sa kalsada ng Cebu na para bang walang iniwang buhay sa Laguna. Sa isang iglap, ang mga kandilang paulit-ulit na sinisindihan gabi-gabi ay tila nagmistulang huwad. Ang mga taon ng pagluha, ng pagdarasal, ng pagtanggap na patay na ang kanyang asawa ay biglang napalitan ng mas matinding sakit—ang katotohanang pinili nitong mamuhay nang malayo sa kanyang pamilya.
Sa mga sumunod na gabi, hindi mapakali si Johnny. Laging nakalagay sa mesa ang kopya ng litrato. Tinititigan niya ito hanggang sa mapuyat siya. Sa bawat tingin, paulit-ulit ang tanong na pumapasok sa kanyang isip: Kung buhay nga ba si Jenalyn, bakit hindi siya umuwi? At bakit niya iniwan ang dalawang batang wala pang muwang sa mundo? At bakit siya nabubuhay na para bang walang iniwang pamilya sa Laguna? Mula noon, isang desisyon ang nabuo sa kanyang isip: Kailangan niyang makita nang personal si Jenalyn at makuha ang katotohanan at marinig ang paliwanag. Hindi siya makakapayag na manatili sa anino ng kasinungalingan. Ang halos 10 taong misteryo ay kailangang magkaroon ng kasagutan.
IV. Ang Paghaharap sa Cebu
Makalipas ang ilang linggo mula nang makita ni Johnny ang litrato, nagpasya siyang bumyahe patungong Cebu. Hindi siya nagdalawang-isip, dala ang bigat ng kalooban at matinding pangungulila na ngayo’y hinaluan ng galit at pagtataka. Kahit pa kapos sa pera, binitbit niya ang litrato at umalis siya ng Laguna. Sakay ng barko, naglakbay siya ng mahigit 24 na oras, dala ang pag-asa ng isang katotohanan na hindi niya alam kung ano ang magiging epekto.
Sa pagdating niya sa Cebu City, agad niyang ginamit ang larawan upang makapagtanong sa mga tao. Una ay sa palengke. Sumunod sa mga karinderya at tindahan sa Colon Street. May ilan na nagsabing nakikita nila ang babae sa litrato, ngunit hindi nila tiyak ang pangalan. Sa patuloy na pagtatanong, nakarating siya sa isang barangay kung saan may nagsabi na ang babaeng iyon ay kilala nila bilang si Vanessa. May asawa raw itong si Alan Lagkao, isang negosyanteng may maliit na negosyo sa lungsod, at may anak na babae na nasa elementarya. Doon nabuo ang bigat sa dibdib ni Johnny. Kung totoo ang lahat ng ito, ang babaeng ilang taon na niyang ipinagluluksa ay may bago nang pangalan, bagong pamilya, at bagong pagkatao. Sa isip ni Johnny, hindi lamang siya iniwan nito kundi niloko pa siya at ang kanilang mga anak.
Gamit ang impormasyon, tinunton ni Johnny ang tirahan ng pamilya sa isang subdivision. Nasa harap siya ng isang pintuang bakal, nakatitig sa loob, at nakatanaw ng isang batang babae na naglalaro ng bisikleta. Ilang minuto siyang nakatayo bago pa siya tuluyang nagdesisyon na kumatok. Hinarap siya ni Alan at pinapasok matapos magpakilalang kamag-anak ng kanyang asawa. Sa loob ng bahay, doon nagkaroon ng tensyon. Nakaharap niya si Vanessa—ang babaeng kilala niya bilang si Jenalyn. Sa una, tumanggi ito at nagsabing nagkakamali siya. Ngunit habang patuloy na tinutukoy ni Johnny ang mga detalye ng kanilang nakaraan, unti-unti ring nagbago ang ekspresyon ng babae. Si Alan naman, ang bagong asawa, ay nagulat din. Hindi niya alam na ang babaeng pinakasalan niya ay may iniwang pamilya at dalawang anak sa Laguna.
Mabigat ang naging eksena. Umalis si Johnny sa bahay na iyon na halos mabasag ang dibdib sa sakit. Ngunit dala rin niya ang pakiramdam ng kaunting kalayaan. Sa wakas, alam na niya ang katotohanan. Pinili niyang bumalik sa Laguna. Hindi siya lumuhod at nagmakaawa, ngunit wala siyang lakas at sapat na pera para manatili pa sa Cebu. Dala niya pag-uwi ang malinaw na katotohanan na ang asawang matagal niyang iniyakan, kasama ang kanyang mga anak, ay namumuhay na parang walang nakaraan.
V. Ang Pagbagsak ng Kasinungalingan
Pagbalik ni Johnny sa Laguna, hindi na siya mapakali. Ang nakita niyang katotohanan sa Cebu ay paulit-ulit na bumabalik sa kanyang isipan. Sa tuwing makikita niya ang kanyang dalawang anak na ngayo’y mga binatilyo na, lalo siyang nasasaktan. Habang lumalaki ang mga bata, dala nila ang sugat ng pagkawala ng kanilang ina, at ngayo’y mas mabigat pa dahil sa pagtuklas na buhay ito ngunit piniling mamuhay na kasama ang iba. Nalaman naman ito ng mga kaanak ni Jenalyn, at hindi rin sila makapaniwala. Paano nagawa ng babae na mamuhay sa kasinungalingan at itinuring siyang makasarili at taksil ng kanyang mga kamag-anak.
Sa Cebu, nagpatuloy ang tensyon sa bahay nina Alan at Vanessa. Nagsimula ang mga tanong at lamat. Si Alan naman, na buong akala ay kilala na ang babaeng pinakasalan niya, ay unti-unting nakaramdam ng galit. Sinuri niya ang mga sinabi ni Johnny at ikinumpara sa mga detalye ng buhay ni Vanessa. At sa bawat piraso ng impormasyon, nagiging malinaw na may tinatagong nakaraan ang kanyang asawa. Naging malinaw na peke ang mga dokumentong dala ni Vanessa, at kung gayon, ang kanilang pagsasama ay nakaugat sa isang pekeng kasal.
Hindi matanggap ni Alan na siya mismo ay niloko rin. Sa galit at pagkadismaya, nagpasya siyang palayasin ito sa kanilang bahay. Nagmakaawa si Vanessa, ngunit wala rin siyang nagawa sa harap ng galit ni Alan. Hindi naging madali ang sitwasyon para sa kanilang anak na babae. Ang bata ay naiwan kay Alan, ngunit matindi ang pagtutol ni Vanessa. Nagharap sila sa Municipal Trial Court upang pagdesisyonan ang kustodiya. Sa proseso, inilahad ni Alan ang kasaysayan ng kanyang asawa mula Laguna hanggang Cebu at ipinakita ang mga ebidensya ng panglilinlang. Sa huli, ipinagkaloob ng korte kay Alan ang kustodiya ng kanilang anak. Pinawalang-bisa rin ang kanilang kasal dahil sa peke nilang pagkatao at mga pekeng dokumento na ginamit sa kanilang pag-iisang dibdib.
Si Vanessa ay tuluyang nawalan ng direksyon. Wala na siyang tahanan at wala na siyang makakapitan. Makalipas ang ilang linggo mula nang mahatulan ng korte, bumalik si Jenalyn—ngayo’y Vanessa—sa Laguna. Wala na siyang matitirahan sa Cebu. Wala na ring ibang malalapitan. Kaya naman, sa kabila ng hiya at bigat ng kanyang konsensya, naglakad siya pabalik sa bayan na minsan niyang iniwan.
VI. Ang Loner sa Pamilya
Pagdating sa bahay ni Johnny, sinalubong siya ng malamig na katahimikan. Ang dating tahanan na puno ng pagmamahalan ay ngayo’y naging pader ng galit. Si Johnny, na isang dekada nang nagdusa, ay hindi na nagpakita ng kahit anong pagnanais na muling tanggapin ang babaeng minsang minahal niya. Para sa kanya, mas mabuti pang tuluyang naglaho si Jenalyn kaysa bumalik na dala ang bigat ng kasinungalingan. Ang kanilang mga anak na ngayo’y mga binata ay hindi rin nagpakita ng awa. Lumaki silang bitbit ang pangungulila at tanong kung bakit sila iniwan ng ina. Nang sa wakas ay muling humarap si Jenalyn, wala na silang nadama kundi galit. Para sa kanila, wala nang puwang ang isang inang pinili ang sarili kaysa sa pamilya, isang inang muling nagbabalik dahil lang walang ibang pagpipilian. Sa halip na makahanap ng kapatawaran, si Jenalyn ay humarap sa poot ng dalawang pamilya—ang pamilyang iniwan niya sa Laguna at ang pamilyang itinayo niya sa Cebu.
Samantala, si Alan ay tahimik na nagpatuloy sa pagpapalaki ng kanilang anak na babae. Para sa bata, nanatiling sugat ang pagkawala ng ina. Ngunit sa tulong ng ama, unti-unti siyang nasanay hanggang matanggap nito na kalaunan ay hindi na nila kailangan si Vanessa. Sa huli, naiwan si Jenalyn na mag-isa. Walang pamilya at walang kahit na ano. Ang kanyang pangalan, sa Laguna man o Cebu, ay naging simbolo ng kasinungalingan at pagtataksil. Ang kanyang buhay ay tila nagsilbing paalala na gaano man kahusay ang pagtatago, lilitaw at lilitaw ang katotohanan sa tamang panahon.
Ang kuwentong ito ay isang mahalagang paalala na ang mga lihim, gaano man kalalim inilibing, ay may kakayahang bumangon at yumanig sa buhay ng marami. Ito ay isang paalala sa kapangyarihan ng pag-ibig na nagdudulot ng matinding paghihinagpis, at ang bigat ng kasinungalingan na kahit sa dulo ay nagbabayad ng mahal. Ang buhay ni Jenalyn ay isang salamin ng mga komplikasyon ng paghahanap ng kaligayahan sa pamamagitan ng pagtataksil, at ang kapalit nito ay ang lubos na pagkawala ng dangal at pamilya. Sa huli, ang katotohanan ang nananaig, at ito ang nagbibigay ng hustisya, bagama’t hindi ito laging nagtatapos sa “happily ever after” para sa lahat.
