Ang pangalan niya ay Marco. Labing-anim na taong gulang, ngunit ang kanyang mga balikat ay pasan na ang bigat ng isang buong pamilya. Ang bawat araw para sa kanya ay nagsisimula bago pa man tumilaok ang mga manok, hindi sa loob ng isang silid-aralan, kundi sa paanan ng umuusok na bundok ng basura sa Payatas. Ang kanyang uniporme ay hindi na puti at plantsado, kundi mga damit na kupas na puno ng mantsa ng grasa at putik. Ang kanyang bag ay hindi na puno ng mga libro, kundi isang sako na unti-unti niyang pinupuno ng mga bote, plastik, at bakal—mga kayamanang itinapon ng iba.
Isang taon na ang nakalipas mula nang lisanin niya ang kanyang pangarap. Si Marco ay isa sa mga pinakamatalino sa kanyang klase. Lagi siyang nangunguna sa Math at Science. Pangarap niyang maging isang inhinyero. Ngunit ang mga pangarap ay isang luho na hindi nila kayang tustusan. Ang kanyang ina, si Aling Lita, ay unti-unting pinahihina ng sakit sa baga. Ang kanyang ama ay matagal nang sumakabilang-buhay. At ang kanyang bunsong kapatid, si Mina, ay nasa ika-anim na baitang, isang batang may parehong talino at pangarap na tulad niya.
Isang gabi, narinig ni Marco ang pag-iyak ng kanyang ina sa kanilang maliit na barung-barong. “Anak, pasensya na,” sabi nito sa pagitan ng mga ubo. “Ang pera para sa matrikula mo… naibili ko na ng gamot.”
Kinabukasan, hindi na pumasok si Marco sa eskwela. Kinuha niya ang isang sako at isang kalawanging panungkit. Hinalikan niya sa noo ang natutulog na si Mina. “Mag-aral kang mabuti,” bulong niya. “Ako na ang bahala kay Nanay.”
At iyon na ang naging buhay niya. Isang walang katapusang pag-ikot ng paghahalukay, pagbebenta sa junk shop, at pag-uwi ng sapat lang para sa isang tasang lugaw at sa ilang tableta ng gamot ni Aling Lita. Ang pagod ay ngumangatngat sa kanyang mga buto, ngunit ang pag-asa na mapanatili si Mina sa pag-aaral ang siyang nagbibigay sa kanya ng lakas.
Isang tanghali, habang ang araw ay nakakapasong tila galit, isang bagay ang pumukaw sa kanyang pansin. Sa gitna ng tambak ng mga basang papel at nabubulok na pagkain, may isang itim na leather bag. Hindi ito mukhang luma. Mukha itong mamahalin. Dala ng kuryusidad, sinungkit niya ito at dinala sa isang tagong lugar.
Nanginginig ang kanyang mga kamay habang binubuksan ang zipper. Ang kanyang mga mata ay nanlaki. Ang kanyang paghinga ay biglang huminto. Sa loob, maayos na nakasalansan ang mga bigkis ng pera. Libu-libo. Daan-daang libo. Tila isang milyong piso.
Ang unang pumasok sa kanyang isipan ay si Aling Lita. Ang gamot. Ang ospital. Si Mina. Ang kanyang pag-aaral. Isang bagong buhay. Ito ay isang himala. Isang sagot sa lahat ng kanyang mga panalangin.
“Ano ‘yan, Marco? Jackpot ka!”
Isang boses ang bumasag sa kanyang pagkatulala. Si Rico, isa ring mangangalakal na mas matanda sa kanya, ay nakasilip sa kanyang likuran. “Huwag kang tanga, Marco! Biyaya ‘yan! Itago mo na ‘yan at umalis na tayo dito!”
Ang mga salita ni Rico ay ang mismong boses ng tukso sa kanyang isipan. Tama siya. Sino ang maghahanap ng perang itinapon na sa basura? Ito na ang kanilang kaligtasan.
Ngunit habang ilalagay na sana niya ang pera sa kanyang sako, may isa pang bagay siyang nakita sa loob ng bag. Isang lumang pitaka. Sa loob nito, isang ID. Ang pangalan: Isidro “Isko” Reyes. Edad: 68. At sa likod ng ID, isang kupas na larawan ng isang batang babae na nakasabit ang isang gintong medalya sa kanyang leeg, nakangiti nang buong pagmamalaki sa tabi ng matanda.
Biglang nagbago ang lahat. Ang pera ay nagkaroon ng mukha. Ang himala niya ay trahedya ng isang lolo.
“May may-ari nito, Rico,” sabi ni Marco, ang kanyang boses ay nanginginig.
“Ano ka ba? Itinapon na nga, di ba? Tanga na lang ang magbabalik niyan! Isipin mo ang nanay mo!” sigaw ni Rico.
Ang gabing iyon ay ang pinakamahabang gabi sa buhay ni Marco. Ang bag ay nakatago sa ilalim ng kanyang papag. Sa bawat pag-ubo ng kanyang ina, ang pera ay tila sumisigaw sa kanya. Sa bawat pag-ikot niya sa higaan, naririnig niya ang mga salita ni Rico. Ngunit sa tuwing ipipikit niya ang kanyang mga mata, ang nakikita niya ay ang ngiti ng batang babae sa larawan at ang mukha ng matandang nawalan ng lahat. Naalala niya ang laging sinasabi ng kanyang ama, “Anak, ang karangalan ay ang tanging yaman na hindi kayang nakawin ninuman.”
Kinabukasan, gumawa siya ng isang desisyon. Kumuha siya ng kaunting pera mula sa kanyang ipon para sa pamasahe.
“Saan ka pupunta? Itatakas mo na ‘yan, ano?” tanong ni Rico.
“Hindi,” sagot ni Marco. “Ibababalik ko.”
“Tanga ka talaga!” iyon na lang ang huling narinig niya mula kay Rico.
Sinunod ni Marco ang address na nasa ID. Dinala siya nito sa isang maliit na barangay sa Quezon City, sa isang bahay na simple lang, hindi mansyon ng isang milyonaryo. Kinakabahan siyang kumatok.
Ang nagbukas ay isang matandang babae na namumugto ang mga mata. Sa loob, nakaupo sa isang silyang yantok ang matanda sa larawan, si Mang Isko, nakayuko at hawak ang kanyang ulo. Sila ay umiiyak.
“Sino ka, iho?” tanong ng matandang babae.
“Ako po si Marco. Ito po ba ay sa inyo?” sabi niya, inilalabas ang bag.
Ang reaksyon ni Mang Isko ay isang bagay na hindi malilimutan ni Marco. Ang matanda ay napahagulgol na parang bata, niyakap ang bag na para bang ito ang kanyang buhay. “Salamat, iho! Salamat! Hindi mo alam kung gaano kalaki ang bagay na ito!”
Sa pagitan ng mga hikbi, ikinuwento ni Mang Isko ang katotohanan. Hindi sa kanya ang pera. Siya ay isang retiradong security guard. Ang perang iyon ay ang pinagsama-samang ipon, donasyon, at tulong ng kanilang buong barangay. Ito ang kanilang “Iskolar ng Bayan” fund. Ang batang babae sa larawan ay ang kanyang apo, si Angela, ang pinakamatalino sa kanilang lugar. Nakapasa siya sa isang malaking unibersidad para mag-aral ng medisina. Ang perang iyon ang tanging pag-asa ni Angela at ng buong komunidad na magkaroon sila ng sarili nilang doktora.
Ang bag ay aksidenteng naisama sa mga basurang itinapon nang maglinis sila ng bahay. Ang pagkawala nito ay pagkawala ng pangarap ng isang buong barangay.
Naluha si Marco. Ang perang hawak niya ay hindi lang pera. Ito ay pangarap, pag-asa, at sakripisyo ng napakaraming tao.
Nang malaman ng mga opisyal ng barangay ang ginawa ni Marco, hindi nila mapigilan ang kanilang paghanga. Pinilit nilang bigyan si Marco ng malaking pabuya, ngunit magalang niya itong tinanggihan. “Sapat na po na makita kong masaya si Lolo Isko.”
Ngunit hindi pumayag si Mang Isko. Nang malaman niya ang kuwento ni Marco—ang kanyang paghinto sa pag-aaral, ang sakit ng kanyang ina—tinipon niya muli ang mga opisyal.
Makalipas ang isang linggo, may dumating na mga bisita sa bahay nina Marco. Si Mang Isko, kasama si Angela at ang kapitan ng kanilang barangay.
“Marco,” sabi ni Mang Isko, ang kanyang mga mata ay puno ng pasasalamat. “Ang pondong ito ay para sa pangarap ng isang bata. Ngunit dahil sa’yo, ang pangarap na iyon ay buhay pa. Nalaman namin ang sakripisyo mo. Kaya’t napagdesisyunan namin… ang pundasyong ito ay hindi lang para sa aming apo. Para na rin ito sa’yo.”
Hindi makapaniwala si Marco. Inaalok siya ng barangay ng isang buong scholarship para makabalik sa pag-aaral. Nag-ambagan din sila para sa isang taong suplay ng gamot ni Aling Lita.
Makalipas ang isang taon, si Marco ay muling nakasuot ng puting uniporme. Muli siyang nangunguna sa klase. Ang kanyang ina ay malakas na. Si Mina ay patuloy na nag-aaral nang mabuti. Tuwing Sabado, nagkikita sila ni Angela sa isang library, parehong mga “Iskolar ng Bayan,” nagtutulungan sa kanilang mga aralin.
Hindi na muling nakita ni Marco si Rico. Ngunit lagi niyang naaalala ang sinabi nito. Marahil sa mata ng iba, isa siyang tanga. Ngunit sa bawat pagpasok niya sa eskwela, sa bawat pagngiti ng kanyang ina, sa bawat “Salamat, Kuya” mula kay Mina, alam ni Marco na ang kanyang desisyon ay ang pinakatamang bagay na ginawa niya sa kanyang buhay.
Hindi niya kinuha ang milyong piso. Ngunit ang kanyang isinukli ay isang bagay na mas mahalaga pa—isang pamilyang nagmamahal, isang komunidad na nagtitiwala, at isang kinabukasang muli niyang nabawi, hindi dahil sa swerte, kundi dahil sa karangalan.
