Sa isang eksklusibong panayam na tiyak na yayanig sa pundasyon ng pulitika sa Pilipinas, ibinunyag ng dating Hukom ng International Criminal Court (ICC) na si Raul Pangalangan ang mga kritikal na detalye sa likod ng kasong kinakaharap ni dating Pangulong Rodrigo Duterte. Sa pakikipag-usap kay Korina Sanchez, nilinaw ni Pangalangan ang mga legal na aspeto na nagpapanatiling buhay at matibay sa kaso sa The Hague, sa kabila ng paulit-ulit na paggigiit ng kampo ni Duterte na wala nang hurisdiksyon ang ICC sa bansa.

Ang mga rebelasyong ito ay lumabas sa gitna ng mainit na usapin sa pulitika, kung saan ang atensyon ng marami ay pansamantalang nalihis sa ibang mga isyu. Ngunit ayon kay Pangalangan, ang laban sa ICC ay nagpapatuloy, at ang mga kamakailang desisyon ng korte ay nagbigay ng malalaking dagok sa depensa ng dating pangulo. Ito ay isang kuwento ng legal na estratehiya, pampulitikang retorika, at, ayon mismo kay Pangalangan, mga pagkakamaling nagmula mismo sa kampo ng akusado.

Ang Pinakamalaking Laban: Ang Isyu ng Hurisdiksyon

Ang sentro ng depensa ng kampo ni Duterte ay ang kanilang paniniwala na nang umatras ang Pilipinas sa Rome Statute, ang kasunduang nagtatag ng ICC, awtomatiko nang nawala ang kapangyarihan ng korte na imbestigahan ang mga pangyayari sa bansa. Ito ang kanilang pangunahing argumento para ibasura ang kaso.

Ngunit, ayon kay Hukom Pangalangan, ang argumentong ito ay lubusang pinag-aralan at ibinasura ng ICC sa isang napakahalagang desisyon. Ipinaliwanag niya na ang pag-atras sa kasunduan ay hindi nangangahulugang pagtakas sa mga obligasyon na nangyari na.

“Ang panuntunan ay pinapanatili ng korte ang hurisdiksyon sa lahat ng mga usapin na nasa ilalim na ng konsiderasyon sa oras ng pag-atras,” paliwanag ni Pangalangan. Mas mahalaga, aniya, ang mga krimen na pinag-uusapan—ang libu-libong pagpatay na may kaugnayan sa giyera kontra droga—ay nangyari sa panahong ang Pilipinas ay miyembro pa ng Rome Statute.

Ang desisyong ito, ayon kay Pangalangan, ay “ang pinakamalaking tagumpay para sa prosekusyon” sa ngayon. Kung ang desisyon ay pumanig sa depensa, ang kaso ay tapos na sana. “Kung sinabi ng korte na ‘oo, nawalan kami ng hurisdiksyon,’ tapos na ang kaso. At ngayon, si Duterte ay maaaring nasa Pilipinas na,” dagdag niya. Binigyang-diin niya ang potensyal na “political theatrics” at “moral indignation” na maaaring sumabog mula sa mga tagasuporta nito kung nagkataon, isang senaryo na maiiwasan na ngayon.

Ang Prinsipyo ng “Complementarity”: “Ayaw” Laban sa “Hindi Kaya”

Isa pa sa mga paboritong argumento ng depensa ay ang prinsipyo ng “complementarity.” Sinasabi nito na ang ICC ay isang “court of last resort” at kikilos lamang kung ang lokal na sistema ng hustisya ay “unable” (hindi kaya) o “unwilling” (ayaw) na tunay na mag-usig.

Iginiit ng kampo ni Duterte na ang sistema ng hustisya sa Pilipinas ay gumagana. Ang mga korte ay bukas, ang mga piskal ay nagtatrabaho. Samakatuwid, hindi “unable” ang Pilipinas. Ngunit, may pangalawang pagsubok: ang pagiging “unwilling.”

Dito, ayon kay Pangalangan, bumagsak ang argumento ng depensa. “Para sa akin, kung ang argumento ay ang ating mga korte ay perpektong gumagana, kung gayon bakit sa mahigit 6,000 na opisyal na naitalang biktima, napakakaunting mga kaso ang umusad?” Ito umano ang lohika ng korte sa pagsasabing ang sistema ng Pilipinas, bagama’t gumagana, ay nagpakita ng kawalan ng gana na usigin ang mga nasa likod ng malawakang pagpatay.

Ang Paggamit ng “Nationalist Card”: Korte ng mga “Puti”?

Hinarap din ni Pangalangan ang madalas na retorika ni Duterte na hindi siya magpapahusga sa isang “korte ng mga puti,” isang linyang naglalayong pukawin ang damdaming anti-kolonyal ng mga Pilipino.

“Ang elementong ito ng patriotismo ay talagang… minamanipula,” sabi ni Pangalangan. Ipinaliwanag niya na ang pagsang-ayon sa ICC ay pinalalabas na isang pagkondena sa buong sistema ng hustisya ng Pilipinas, na para bang ito ay hindi makabayan. “Walang hindi makabayan sa pagsasabi ng katotohanan,” giit niya, lalo na kung ang sistema ay hindi umuusad.

Upang pabulaanan ang retorika ng “mga puti,” ibinunyag ni Pangalangan ang katotohanan sa loob ng ICC noong panahong iyon. “Ang pangulo ng korte ay mula sa Nigeria. Ang prosecutor ay mula sa Gambia,” aniya. Malinaw na ang “nationalist card” ay ginamit para linlangin ang publiko at iwasan ang pananagutan.

Ang Nakakagulat na Pagkakamali: Paano Ginamit ang mga Pahayag ng Pamilya Laban kay Duterte

Marahil ang pinakanakakagulat na rebelasyon mula kay Pangalangan ay ang tungkol sa pagkakabasura sa mosyon ng depensa para sa “interim release” o pansamantalang paglaya. Ipinaliwanag niya na ang pangunahing pamantayan para dito ay ang kasiguraduhan na ang akusado ay walang “risk of flight” o panganib na tumakas.

Dito naganap ang isang matinding pagkakamali ng kampo ni Duterte. Ayon kay Pangalangan, ang korte ay hindi na nahirapan maghanap ng ebidensya ng “risk of flight.” Sa halip, ginamit ng korte ang mismong mga pahayag mula sa pamilya at mga tagasuporta ni Duterte.

“Ang ginawa ng korte ay kinuha lamang ang lahat ng mga pahayag mula sa… pamilya ni Duterte… na nagsasabing, alam mo, tutulungan nila siyang… tumakas mula sa kulungan sa The Hague,” pagbubunyag ni Pangalangan. “Talaga bang sinabi nila ang mga ganoong bagay?” tanong ni Sanchez. “Oo, may mga direktang sipi,” tugon ng hukom, na idinagdag pang ang mga ito ay mula sa mga transcript na isinalin at na-broadcast pa sa telebisyon.

Ang mga pahayag na ito, na marahil ay ginawa dahil sa sobrang pagiging kampante o para sa pampulitikang palabas, ay naging pinakamalakas na bala ng korte para tanggihan ang pansamantalang paglaya. “Ang pinakamatibay na bala para sa korte ay ibinigay ng… pamilya,” sabi ni Pangalangan. Isa itong pagkakamali na nagpakita kung paanong ang mga salita ay maaaring maging sandata laban sa nagsabi nito, lalo na sa isang pandaigdigang legal na labanan.

Ang Kinabukasan ng Kaso

Sa pagtatapos ng panayam, malinaw ang mensahe: ang kaso sa ICC ay buhay, malakas, at hindi mapipigilan ng mga teknikalidad o pampulitikang retorika. Ang desisyon sa hurisdiksyon ay naresolba na. Ang desisyon sa pansamantalang paglaya ay ibinasura, salamat sa tulong mismo ng kampo ng akusado.

Habang ang buong proseso ay maaaring abutin pa ng maraming taon, ang mga legal na pader na itinatayo ng depensa ni Duterte ay isa-isang ginuho ng mismong korte na kanilang minaliit. Ang panayam ni Hukom Pangalangan ay nagsilbing isang malinaw na paalala na ang mata ng pandaigdigang hustisya ay nananatiling nakatutok sa Pilipinas, at ang paghahanap ng pananagutan para sa libu-libong biktima ng giyera kontra droga ay nagpapatuloy, isang hakbang sa bawat pagkakataon.