Sa kasaysayan ng Pilipinas, walang pangalan ang lumilikha ng mas matinding debate, masidhing damdamin, at malalim na pagkakahati-hati kaysa kay Ferdinand Marcos Senior. Para sa milyon-milyong Pilipino, ang kanyang pangalan ay simbolo ng isang madilim na kabanata—isang panahon ng Batas Militar, pagyurak sa karapatang pantao, at talamak na korapsyon. Siya ang diktador. Ang magnanakaw. Ang anino na hanggang ngayon ay humahabol sa pampulitikang tanawin ng bansa.
Ngunit paano kung sa labas ng ating mga hangganan, sa mga kapitbahay nating bansa sa Asya, iba ang kuwentong kanilang naaalala? Paano kung ang lalaking itinuturing nating kontrabida ay ang siya palang tinitingala bilang isang bayani, isang “visionary,” at isang tagapagtanggol ng buong rehiyon?
Ito ang nakakagulat na kabalintunaan na madalas ay hindi nababanggit sa ating mga talakayan. Habang tayo ay abala sa pagtutuos sa mga multo ng ating nakaraan, may isang buong kontinente na tumatanaw kay Marcos hindi bilang isang mang-aapi, kundi bilang isang matapang na estadista na nag-angat sa dangal ng Asya sa entablado ng mundo. Ito ang pagsilip sa kabilang mukha ng kasaysayan—isang pananaw na maaaring mahirap lunukin, ngunit isang realidad na pinaninindigan ng marami sa ating mga karatig-bansa.
Noong dekada ’60, bago pa man dumilim ang ulap sa Pilipinas, ang bansa ay kinikilala bilang “Perlas ng Silangan” sa tunay na kahulugan nito. Isa tayo sa pinakamabilis umunlad na ekonomiya sa Asya, pumapangalawa lamang sa Japan. At sa sentro ng pag-angat na ito ay ang isang batang, makisig, at napakatalinong pangulo: si Ferdinand Marcos Sr.
Para sa mga banyagang pinuno at mamamahayag, si Marcos ay hindi lang isang pulitiko; siya ay isang puwersa. Taglay niya ang isang kakaibang karisma, talas ng isip, at tapang na humanga sa marami. Sa isang panahon na ang mundo ay nabibiyak ng Cold War sa pagitan ng Amerika at Soviet Union, ang mga pinuno sa Timog-silangang Asya ay nakakita sa kanya ng isang lider na kayang balansehin ang mga nag-uumpugang interes. Inilarawan siya ng isang dayuhang mamamahayag na si Stanley Karnow bilang “brilliant, articulate,” at may “commander’s stance”—isang lider na may disiplina, direksyon, at malinaw na paninindigan.
Ito ang imahe ni Marcos na unang tumatak sa isipan ng mga banyaga: isang bisyonaryo na hindi lamang nangangarap para sa Pilipinas, kundi para sa isang rehiyong matagal nang nasa ilalim ng anino ng mga Kanluraning kapangyarihan. Madalas siyang ihambing sa mga batikang pinuno tulad nina Lee Kuan Yew ng Singapore at Suharto ng Indonesia—mga taong nagpatupad ng bakal na kamay upang makamit ang katatagan at kaunlaran.
Ngunit higit pa sa mga salita at imahe, ang mga konkretong aksyon ni Marcos sa larangan ng diplomasya ang nagpatibay sa respeto ng ibang bansa para sa kanya.
Nang sumiklab ang digmaan sa Vietnam, ang Pilipinas, sa ilalim ng utos ni Marcos, ay nagpadala ng isang military unit na tinawag na Philippine Civic Action Group (PHILCAG). Ngunit dito nagsimula ang kaibahan. Hindi sila ipinadala upang makipagdigma. Ipinadala sila upang tumulong sa mga sibilyan. Nagtayo sila ng mga kalsada, mga paaralan, at mga ospital. Nagbigay sila ng lunas sa mga sugatan at pagkain sa mga nagugutom.
Para sa mga Vietnamese na nasalanta ng digmaan, ang mga Pilipino ay hindi sundalo ng pananakop, kundi mga kaibigang nag-abot ng tulong. Sa mga testimonya ng mga beteranong Vietnamese, madalas nilang sabihin: “Ang mga Pilipino ay dumating hindi para lumaban, kundi para magtayo.” Ayon sa kanila, ipinadala sila ni Pangulong Marcos “nang may habag.” Para sa kanila, si Marcos ay isang lider na piniling unahin ang sangkatauhan kaysa sa alitan. Sa gitna ng kaguluhan, ang Pilipinas ay nag-iwan ng marka ng pag-asa, isang bagay na hindi malilimutan ng mga nakaranas nito.
Ang isa pa sa mga pinakamalaking pamana ni Marcos sa rehiyon ay ang kanyang mahalagang papel sa pagtatatag ng Association of Southeast Asian Nations (ASEAN) noong 1967. Sa mga bansa tulad ng Laos at Cambodia, kinilala siya bilang isa sa mga orihinal na arkitekto ng pagkakaisang ito.
Ang layunin ng ASEAN ay malinaw: kapayapaan, kooperasyon, at higit sa lahat, kalayaan mula sa impluwensya ng mga banyagang kapangyarihan. Sa panahong iyon, ang Asya ay itinuturing na laruan lamang ng Amerika, Tsina, at Soviet Union. Nakita ni Marcos ang isang hinaharap kung saan ang mga bansang Asyano ay magkakaisa at tatayo sa sarili nilang mga paa.
Dahil dito, itinuring siya ng kanyang mga kapwa lider bilang isang “strategic statesman.” Isang komentaryo mula sa Bangkok Post noong panahong iyon ang nagsabi na nakikita ni Marcos ang isang Asya na “malaya mula sa kontrol ng dayuhan,” kung saan ang mga bansa ay nagtutulungan, hindi nagpapaligsahan. Para sa kanila, si Marcos ang nagsulong ng pangarap ng isang Asya na may sariling boses at sariling lakas.
Kasabay nito, sinimulan ni Marcos ang isang patakarang “self-reliance” o pagtayo sa sariling paa. Unti-unti niyang nilayo ang Pilipinas sa labis na pagdepende sa tulong at impluwensya ng Amerika, isang hakbang na ikinabilib ng maraming nasyonalista sa rehiyon.
At dumating ang 1972. Ipinataw ni Marcos ang Batas Militar. Para sa mga Pilipino, ito ang simula ng kadiliman. Ngunit para sa ilang bansa sa labas, ito ay tiningnan sa ibang lente.
Isa sa mga pangunahing dahilan na idineklara ni Marcos ay ang pagsugpo sa lumalaganap na banta ng komunismo. Sa konteksto ng rehiyon—kung saan ang Korea ay nahati, ang Vietnam ay nagliliyab, at ang Tsina ay nasa ilalim ni Mao—ang komunismo ay isang tunay at malaking kinatatakutan. Ang mga bansang tulad ng Japan, South Korea, at Taiwan, na mga kapitalistang kuta, ay tumingin sa Batas Militar bilang isang “matapang na hakbang” ni Marcos upang panatilihin ang katatagan.
Sa kanilang pananaw, si Marcos ay isang “tagapagtanggol” laban sa kaguluhan. Isang artikulo sa The Japan Times noong 1973 ang pumuri sa kanya, na nagsasabing “nagawang balansehin ni Marcos ang demokrasya at disiplina” at “naigigiit ang isang independiyenteng pagkakakilanlang Asyano.” Ang mga diplomatang Hapones ay hayagang tinawag siyang “The Stabilizer of Southeast Asia.” Para sa kanila, ang disiplina ay mas mahalaga kaysa sa uri ng demokrasya na sa tingin nila ay nagdudulot lamang ng gulo.
Maging sa Gitnang Silangan, nakuha ni Marcos ang respeto. Noong 1973, sumabog ang krisis sa langis (oil crisis) na nagpayanig sa buong mundo. Ang mga bansang Arabo ay nagdeklara ng embargo, na nagpatigil sa suplay ng langis sa maraming bansa. Sa halip na magmakaawa, ginamit ni Marcos ang kanyang talino sa diplomasya. Direkta siyang nakipag-negosasyon sa mga lider-Arabo. Dahil sa kanyang matalinong pakikipag-usap, ang Pilipinas ay nagkaroon ng kasunduan para sa tuloy-tuloy na suplay ng langis, na siyang sumalba sa ating ekonomiya mula sa tuluyang pagbagsak. Para sa mga Arabo, si Marcos ay isang “matalinong negosyador” na hindi kayang paikutin.
Lumipas ang mga dekada. Napatalsik si Marcos sa EDSA. Lumabas ang mga kuwento ng kanyang mga pang-aabuso at nakaw na yaman. Ngunit sa mga bansang nasaksihan ang kanyang pamumuno mula sa labas, ang alaala ng kanyang lakas ay nananatili.
Sa Vietnam, may mga monumento at lugar na ipinangalan sa mga Pilipinong tumulong sa ilalim ng PHILCAG. Sa Malaysia at Thailand, ang “Marcos Model of Discipline” ay ginagamit pa rin sa mga talakayan sa pulitika bilang isang halimbawa ng matatag na pamamahala. Ilang mga negosyanteng Hapon ang hayagang nagsasabi na kung hindi dahil sa mga kasunduang pinirmahan ni Marcos, hindi magiging madali ang kanilang pakikipagkalakalan sa Timog-silangang Asya.
Ang tanong ay nananatili: Paano natin pag-iisa-isahin ang dalawang magkaibang larawang ito? Ang sagot ay marahil nasa kumplikadong kalikasan ng kasaysayan. Posibleng ang isang tao ay maging kontrabida sa sarili niyang tahanan, habang siya ay bayani sa paningin ng iba.
Ang karanasang Pilipino sa ilalim ni Marcos—ang pagdurusa, ang takot, at ang paglaban—ay hindi mapapasubalian. Ito ay isang katotohanang nakaukit sa ating pambansang kamalayan. Ngunit kasabay nito, ang pananaw ng ibang bansa ay isa ring katotohanan na humuhubog sa kung paano nakikita ang ating rehiyon.
Para sa kanila, si Ferdinand Marcos Sr. ay hindi lamang lider ng Pilipinas. Siya ay naging bahagi ng kasaysayan ng buong Asya. Isang taong, sa kabila ng lahat ng kontrobersya, ay kumatawan sa ideya ng isang Asyanong makabayan, matapang, marunong makipaglaro sa malalaking kapangyarihan, at naniniwala sa potensyal ng kanyang lahi.
Hindi maikakaila na inukit ni Ferdinand Marcos Sr. ang pangalan ng Pilipinas sa mapa ng mundo. At sa mata ng maraming banyaga, ang Pilipinong ito, sa ayaw man natin o sa gusto, ay naging bayani ng kanilang kasaysayan.
