Sa gitna ng mga malalaking usapin ng pulitika at hustisya sa Pilipinas, ang bawat aksyon ng mga opisyal ng gobyerno ay maingat na binabantayan ng publiko. Ngunit kamakailan, isang opisyal ang naging sentro ng mainit na diskusyon matapos akusahan ng isang legal expert na labag sa kaniyang mandato ang kaniyang mga pagkilos. Ito ay walang iba kundi si Ombudsman Boying Remulla, na hayagang tinuligsa ni Attorney Toron dahil sa kaniyang sobrang sablay na pagpapakita ng interes sa isyu ng warrant of arrest na diumano’y inilabas ng International Criminal Court (ICC) laban kay Senador Bato Dela Rosa.

Ang mga pahayag ni Attorney Toron ay nagbigay-liwanag sa isang masalimuot na isyu: ang pagtatangka na gamitin ang legal na proseso para sa pulitikal na adyenda, at ang nakababahalang pagkadawit ng isang independent na ahensiya ng gobyerno. Ayon kay Toron, ang mga aksyon ni Remulla ay hindi lamang mali sa legal na aspeto, kundi nagdudulot ng malaking pinsala sa integridad ng kanyang opisina. Ito ay isang kuwento ng batas, kapangyarihan, at ang panawagan para sa tunay na paninindigan sa rule of law.

Ang Independent Office na Nagpa-Bida: Ang Pagtaliwas sa Tungkulin

 

Ang Opisina ng Ombudsman (Office of the Ombudsman) ay itinatag bilang isang independent constitutional office [00:59]. Ang kaniyang pangunahing trabaho, na nakasaad sa Article 11, Section 13 ng 1987 Constitution, ay mag-imbestiga at tumugon sa mga reklamo laban sa katiwalian at kawalang-hiyaan ng mga opisyal ng gobyerno. Ang kaniyang tungkulin ay maging tahimik, mabilis, at epektibo sa pagpapanatili ng accountability at transparency sa gobyerno.

Ngunit, ayon kay Attorney Toron, ang Ombudsman ay nagiging isang publicity machine.

“Ang Umbudsman sana ay isang independent na ano opisina, pero bakit ngayon nakialam sa pulitika?” [00:59].

Ayon kay Toron, si Remulla ay “nag-iingay araw-araw” at “humaharap sa media” [00:51] upang ibalita ang tungkol sa umano’y warrant of arrest. Ang ganitong premature declaration at aggressive media exposure ay tila sobrang sablay at labag sa pagiging Ombudsman. “Hindi ata trabaho ng Umbudsman ito ung makikialam about sa ICC processes,” [05:02] matapang na pahayag ni Toron. Ipinunto niya na sa buong kasaysayan ng Pilipinas, tanging si Remulla lamang ang Ombudsman na tila gustong-gusto ang atensiyon ng media, na nagpapahiwatig na siya ay “hungry for fame” [04:47] at hindi nakatuon sa tunay niyang mandato. Siya ay hindi na DOJ secretary at hindi na siya dapat pulis [11:42]. Ang kaniyang trabaho ay reactive—tumatanggap at umaaksyon lamang sa mga reklamo—hindi proactive na nakikialam sa mga usaping ICC.

Ang Misteryo ng Lihim na Warrant at ang ‘Special Access’

 

Ang pinaka-nakakabahala sa isyu ay ang pag-aangkin ni Remulla na mayroon siyang kopya ng warrant of arrest [03:56]. Ito ay mariing kinuwestiyon ni Toron dahil sa sumusunod na dahilan:

Pambansang Kawalang-Alam: Ang DOJ (Department of Justice) at DFA (Department of Foreign Affairs) ay nagsabing wala silang kopya ng warrant [03:34].

ICC Spokesman: Maging ang spokesman mismo ng ICC ay nagsabi na walang warrant [03:49].

Kung wala ang mga ahensiya ng gobyerno at maging ang ICC, paano nagkaroon ng access si Remulla? Ang tanging konklusyon ni Toron ay: “Meaning si Remulya meron silang special access kung sino man ang kanilang kausap doon sa loob ng ICC.” [05:52]

Ang special access na ito ay nagpapahiwatig ng posibilidad na ang mga kalaban sa pulitika ni dating Pangulong Duterte at ni Senador Dela Rosa ay may impluwensya at access sa mga sensitibong impormasyon sa loob ng ICC [06:10]. Ang pagdududa ay lalong tumitindi dahil ginagawa ito ng Ombudsman—isang ahensiya na dapat ay nasa itaas ng political fray. Ang pagkilos na ito, ayon kay Toron, ay hindi maganda dahil ang gobyernong Pilipinas at ang mga kalaban sa pulitika ay tila nag-uusap at nagkikilos [06:25].

Ang Paglabag sa ICC Rules: Pagpwersa at Pananakot

 

Ang pag-iingay ni Remulla ay hindi lamang sablay sa tungkulin; ito, ayon kay Toron, ay posibleng isang paglabag sa sariling patakaran ng ICC.

Ang mga aplikasyon para sa warrant at ang warrant mismo ay supposedly confidential at sealed [07:02]. Hindi ito pwedeng i-disclose sa publiko maliban na lamang kung pinahintulutan mismo ng mga ICC judges.

Ang Tanong ng Integridad: Ang premature declaration ni Remulla ay nagpapababa ng integridad ng proseso ng ICC [12:18]. Kung ang ICC spokesman at ang DFA ay walang alam, ngunit ang Ombudsman ay nagdeklara, ito ay nagdudulot ng kalituhan at pagdududa sa kredibilidad ng mga Hukom ng ICC mismo.

Ang Political Theory: Ang aksyon ni Remulla ay maaaring may political agenda. Ayon kay Toron, posibleng ginawa ito ni Remulla upang “matakot si Senator Bato De Rosa” [07:35]. Ang isa pang theory ay ang pagpwersa o cajoling sa ICC na “mag-issue ng warrant” dahil sa tindi ng ingay na ginagawa ng Ombudsman [11:02].

Ang ganitong laro ay kababalaghan at kabiguan sa rule of law. Kung totoo man na ang gobyerno ay gumagawa ng pre-emptive at forced na aksyon upang mapabilis ang proseso ng ICC laban sa kanilang kalaban sa pulitika, ito ay nagpapakita ng isang napakadelikadong paggamit ng kapangyarihan.

Ang Bagahe ng Nakaraan: Ang Ilegal na Pag-aresto kay PRRD

 

Ang krisis na ito ay may malaking precedent sa bansa: ang attempted arrest kay dating Pangulong Rodrigo Duterte (PRRD). Ayon kay Attorney Toron, na siyang lead council ni PRRD, ang pagtatangka sa kaniya ay “ilegal talaga yun” [03:11].

Bakit ilegal? Dahil “hindi dumaan yun sa judicial process, judicial confirmation process here” [03:14].

Anuman ang legal na batayan na gamitin (maging Article 17 ng RA 9851 o Article 59 ng Rome Statute), ang pag-aresto sa Pilipinas ay kailangang dumaan sa competent judicial authority [03:26, 09:11]. Ang pagpapakita ng warrant ay dapat sumunod sa Philippine law at Rules on Criminal Procedure—kailangan itong sumunod sa Article 3, Section 1 ng 1987 Constitution na nagtatakda na walang sinuman ang maaalis sa life, liberty, or property nang walang due process of law [09:35].

Ang kaso ni PRRD ay isang matinding paalala na ang due process sa Pilipinas ay sagrado. Ang anumang mabilis, secret, o political na pag-aresto ay maituturing na kidnapping [07:48] o illegal detention.

Ang Butas sa Batas: Walang IRR para sa ‘Surrender’

 

Ang isa pang malaking legal na butas na ibinunyag ni Toron ay ang kawalan ng IRR (Implementing Rules and Regulations) sa proseso ng surrender sa ilalim ng RA 9851, Article 17 [08:25].

Surrender vs. Extradition: Ang bagong rules on extradition ay tanging umaaplay lamang sa mga state-to-state request [13:01]. Ang ICC ay hindi state. Ang pag-asa ng gobyerno ay nasa surrender provision.

Kawalan ng Mekanismo: Kung umaasa ang gobyerno sa surrender mechanism, dapat ay may rules of procedure kung paano ito isasagawa. Subalit, wala pang IRR [08:25]. Ang statutes ay nangangailangan ng publikasyon at implementing rules bago ito maging self-executing [10:06]. Kaya naman, ang anumang aksyon na ginagawa ngayon sa ngalan ng surrender ay may malaking legal na butas.

Ang Korte na Hindi Natukoy: Kahit pa ipagpalagay na effective pa rin ang Article 59 ng Rome Statute (kahit nag-withdraw na tayo noong 2019), kailangan pa rin itong dumaan sa competent judicial authority [08:57]. Subalit, hanggang ngayon, hindi pa rin dine-define kung sino ang competent judicial authority na ito—MTC ba, RTC ba, o Court of Appeals [09:04]?

Ang mga legal na isyung ito ay nagpapatunay na ang pag-iingay ni Remulla ay premature at malisyoso. Ito ay nagtuturo sa publiko na may aktwal na warrant at proseso, gayong ang legal framework ng Pilipinas ay hindi pa handa para rito.

Ang Tanging Daan: Panawagan para sa Batas at Integridad

 

Ang Ombudsman ay isang prosecutor, hindi competent judicial authority [14:02]. Ang kaniyang pag-iingay ay nagkakamali at nagdudulot ng gulo.

Ayon kay Attorney Toron, kung susundin ang tamang proseso, ang isang warrant (by analogy sa extradition) ay dadaan sa:

DFA: Para sa pag-aaral ng mga papeles.

DOJ: Para sa sarili nitong assessment.

Extradition Court: Ang extradition court (hindi ang Ombudsman) ang magsasagawa ng pormal na proseso [14:40].

Ang Ombudsman ay hindi kasali sa prosesong ito. Ang kaniyang pagkadawit ay isang nakababahalang senyales na ang Opisina ng Ombudsman ay ginagamit na political tool [06:00].

Ang matinding akusasyon ni Attorney Toron ay isang wake-up call sa sambayanang Pilipino. Ang tunay na laban ay hindi lamang tungkol sa kung sino ang tama o mali sa pulitika, kundi tungkol sa pagpapanatili ng integrity ng ating mga institusyon. Ang Ombudsman ay dapat maging independent at tahimik, nakatuon sa paglaban sa korupsyon, at hindi nagpapa-bida sa media para sa isang political circus. Ang panawagan ay manatili sa rule of law at tiyakin na walang sinuman, gaano man siya kataas, ang gagamit ng legal na proseso para sa personal na paghihiganti o politikal na ambisyon.