TRAPO NA KULTURA? Bilyon-Bilyong ‘Insertions’ sa 2025 Budget, Ibinulgar! Listahan ng mga Senador, Inilabas — Ang Pera Mo, Saan Napunta?

 

Nitong mga nakalipas na araw, muling umingay ang matagal nang kinakatakutan at kinamumuhiang usapin sa Kongreso: ang misteryo ng pambansang budget at ang mga ‘budget insertions’ na umaabot sa bilyon-bilyong piso. Sa gitna ng matitinding pagtaas ng presyo ng bilihin, kuryente, at gasolina, tila isang napakalamig na sampal sa mukha ng bawat Pilipino ang balitang ito. Ang pera na dapat sana’y napupunta sa mga ospital, paaralan, at kalsada, ay nagiging sentro ng malaking katanungan: may tahimik bang naglalagay ng pondo sa ilalim ng lamesa, at sino ang pumapayag dito?

Ang usapin ay sumambulat matapos ibahagi ng respetadong broadcaster na si Anthony Taberna ang isang listahan ng mga senador na sinasabing may malalaking alokasyon ng pondo, o tinatawag na “insertions,” sa General Appropriations Act (GAA) para sa taong 2025. Ang mga halagang nakasaad ay hindi biro; hindi ito milyon, kundi bilyon, na nagmumula mismo sa buwis na pinagpapawisan ng bawat mamamayan.

 

Ang Nakakagulat na Listahan at ang Bilyong-Bilyong Pondo

 

Ang listahan na inilabas ay nagbigay ng mga kongkretong numero na nagpakita kung gaano kalaki ang mga idinagdag na alokasyon. Ang mga halagang ito ay tila tumataliwas sa prinsipyo ng transparency at pananagutan na matagal nang iginigiit ng publiko.

Ayon sa listahan, ilan sa mga nangungunang senador na sinasabing may malaking ‘budget insertion’ ay ang mga sumusunod:

Senator Grace Poe: Umaabot sa $11.414 bilyon.
Senator Francis Tolentino: May $6.300 bilyon.
Senator Imee Marcos: May $5.912 bilyon.
Senator Raffy Tulfo: May $5.181 bilyon.
Senator Lito Lapid: May $4.760 bilyon.
Senator Cynthia Villar: May $4.367 bilyon.
Senator Nancy Binay: May $4.187 bilyon.
Senator Pia Cayetano: May $4.139 bilyon.

Kasama rin sa listahan, bagamat may mas mababang alokasyon, sina Senator Mark Villar, Win Gatchalian, JV Ejercito, Coco Pimentel, Bong Go, at Migs Zubiri. Ang nakakagulat pa rito, maging ang mambabatas na kilalang may mataas na moral na tindig tulad ni Senator Risa Hontiveros, ay kasama rin sa listahan na may $3.800 bilyon. Ang pagkakita sa pangalan niya ay nagdulot ng pagtataka at pagkalito sa publiko, na nagpapahiwatig na ang isyu ay mas malawak at mas kumplikado kaysa sa simpleng pulitika.

Kapansin-pansin na halos lahat ng mga kilalang mambabatas sa Senado ay may kani-kanyang alokasyon. Kung pagsasama-samahin ang lahat ng halagang ito, aabot sa daan-daang bilyong piso ang kabuuang ‘insertions’ sa budget na para sa taong 2025. Para sa isang bansa na may matitinding suliranin sa ekonomiya, ang bawat bilyon ay mahalaga. Ito ay katumbas ng daan-daang kilometro ng kalsada, libu-libong bahay, o sapat na pondo para sa modernisasyon ng ating mga ospital. Ang tanong: bakit ito tahimik na inilagay?

Ang Mekanismo ng ‘Insertions’ at ang Pag-aalala ng Publiko

 

Ano nga ba ang budget insertion? Sa simpleng paliwanag, ito ay ang proseso kung saan may idinadagdag na pondo sa orihinal na mungkahi ng national budget, kadalasan sa huling bahagi ng deliberasyon. Ang pinakamadalas na pinangyayarihan nito ay sa Bicameral Conference Committee Report (Bicam Report), kung saan pinagsasama ng Senado at Kamara de Representantes ang kani-kanilang bersyon ng budget bill. Dito, maaaring magpasok ng mga bagong alokasyon na hindi na detalyadong nasuri ng publiko o ng iba pang ahensya.

Bagamat sinasabi ng ilang dating opisyal ng Department of Budget and Management (DBM) na legal ang insertions basta’t dumaan sa tamang proseso, ang isyu ay nasa kawalan ng transparency. Kung ang pondo ay idinagdag na walang malinaw na dokumento, walang detalyadong breakdown ng proyekto, at hindi nakasaad kung saan eksaktong itatayo o gagamitin, nagiging hinala ito ng tinatawag na ‘discretionary funds’ o sa mas lantad na tawag, ‘pork barrel.’

Matatandaan sa kasaysayan ng Pilipinas, ang ‘pork barrel’ ay naging sentro ng malalaking iskandalo, tulad noong panahon ni dating Senador Panfilo Lacson, na matapang na nagbubunyag ng mga ghost projects — mga proyektong inilalagay sa papel ngunit hindi naman umiiral sa aktwal na lugar. Ang bawat ghost project ay nangangahulugan ng nawawalang pera ng bayan. Ang kasalukuyang usapin sa ‘budget insertions’ ay nagpapaalala sa atin sa madilim na bahaging iyon, at nagtutulak sa publiko na magtanong: kailan ba matitigil ang nakasanayang kultura ng ‘trapo’ (traditional politician) sa paghawak ng pondo?

 

Ang ‘Resibo’ ni Imee Marcos: Sino ang Pumirma at Sino ang Hindi?

 

Hindi nagtagal matapos lumabas ang listahan ni Taberna, nagsalita si Senator Imee Marcos at nagbigay ng bagong anggulo sa kontrobersiya. Ayon kay Marcos, may hawak siyang mga dokumento, o tinatawag niyang “resibo”, na nagpapakita kung sino-sino sa mga senador ang pumirma sa kontrobersyal na Bicameral Conference Report para sa 2025 Budget.

Ang pagtutok sa Bicam Report ay mahalaga dahil ito ang huling hakbang bago tuluyang maging batas ang budget, at ito rin ang pinaniniwalaang pinagmumulan ng mga malalaking ‘insertions.’

Ayon kay Senator Marcos, kasama sa mga senador na pumirma sa naturang report sina:

Senator Francis Escudero
Senator Jinggoy Estrada
Senator Francis Tolentino
Senator JV Ejercito

Samantala, hayagan niyang sinabi na hindi pumirma sina:

Senator Imee Marcos (siya mismo)
Senator Juan Miguel Zubiri
Senator Joel Villanueva
Senator Coco Pimentel

Ipinaliwanag ni Marcos na ang hindi niya pagpirma ay isang pagtutol sa mga hindi maipaliwanag na dagdag pondo. Ang kanyang paninindigan ay nagpapakita ng isang dibisyon sa loob ng Senado, kung saan may mga mambabatas na iginigiit ang transparency at mayroon namang nagtutulak ng tahimik na pag-apruba. Ang pagkakaroon ng resibo ni Marcos ay nagpapahiwatig na may opisyal na dokumentong maaaring maging susi upang malaman kung aling mga senador ang talagang nagbigay ng seal of approval sa mga insertions.

Ang Tungkulin ng Media at ang Sigaw ng Taumbayan

 

Ang paglabas ng listahan ni Anthony Taberna ay nagdulot ng matinding pagkadismaya at galit sa social media. Maraming netizen ang nagpahayag ng kanilang opinyon, may mga nagtatanggol, at may mga humihingi ng imbestigasyon mula sa Commission on Audit (COA) at mismong Senado. Ang reaksiyon ng publiko ay nagpapatunay lamang na sawang-sawa na ang mga Pilipino sa usapin ng korapsyon at kawalan ng pananagutan sa paggugol ng pondo ng bayan.

Ang bilyong-bilyong halaga na ito, kung gagamitin sa tamang paraan, ay maaaring magdulot ng malaking pagbabago sa buhay ng mga karaniwang Pilipino. Ang P11.4 bilyon ay pwedeng pondohan ang komprehensibong health care para sa milyong Pilipino, o maging sapat na capital para sa modernization ng ating Armed Forces. Sa halip, ang mga numerong ito ay nananatiling nakabinbin sa gitna ng kontrobersiya, na nagpapahina sa tiwala ng taumbayan sa kanilang mga pinuno.

Mahalaga na maintindihan ng lahat na ang proseso ng budget insertion ay ginagamit din sa teorya para matugunan ang mga pangangailangan ng mga lugar na hindi nabibigyan ng sapat na alokasyon sa orihinal na budget. Halimbawa, kung may probinsya na walang sapat na ospital o kalsada, pwedeng magmumungkahi ang isang senador na dagdagan ng pondo para sa proyektong iyon. Ngunit sa tuwing nangyayari ito nang patago at walang malinaw na paliwanag, nagiging oportunidad ito para sa pulitikal na impluwensya at pabor-pabor. Kapag ang isang senador ay naglagay ng malaking pondo sa kanyang nasasakupan, natural lang na tumaas ang kanyang impluwensya, na nagdudulot ng isang mapanganib na political cycle na nakasentro sa paggamit ng pondo ng bayan.

Ang Pilipinas ay nangangailangan ng mas matibay at mas transparent na sistema sa pag-apruba ng pambansang budget. Dapat na maging mas aktibo ang papel ng mga advocacy groups at ng media, tulad ng Philippine Center for Investigative Journalism (PCIJ), upang gawing mas bukas sa publiko ang detalye ng bawat alokasyon. Kailangan ay malinaw na nakasaad kung anong proyekto ang pupondohan, saan ito itatayo, at magkano ang gagastusin. Tanging sa ganitong paraan lamang makikita ng mga mamamayan kung may anomalya o kung ginagamit ba talaga ang kanilang pera para sa kapakanan ng lahat.

Sa huli, ang isyung ito ay hindi lamang tungkol sa pera o pulitika. Ito ay tungkol sa tiwala. Ang tiwala ng mga Pilipino sa kanilang mga pinuno ay nasa alanganin. Kung talagang may resibo at dokumentong magpapaliwanag, panahon na upang ilabas ito. Hindi lang para mapanagot ang mga nagkamali, kundi para na rin maibalik ang dignidad at integridad sa proseso ng paggugol ng pondo ng bayan. Ang tunay na serbisyo publiko ay hindi nasusukat sa laki ng pondo, kundi sa kung gaano ito napapakinabangan ng mga tao. Ang bilyon-bilyong insertion na ito ay isang malaking pagsubok sa katapatan ng ating mga mambabatas at isang malakas na tawag sa taumbayan na maging mas mapagbantay.