KORAPSYON SA ‘FARM-TO-MARKET’ NALANTAD: ₱6.3 BILYON NA PONDO, SINAKMAL NG MGA SAKIM—MASAHOL PA SA FLOOD CONTROL SCANDAL!

 

Sa isang nag-aalab na pagdinig sa Senado, muling yumayanig ang pundasyon ng pananalapi ng Pilipinas matapos mabisto ang isa na namang malawakang eskandalo ng katiwalian. Ang dating tinatawag na Farm-to-Market Roads (FMR), na dapat sana’y lunas sa problema ng ating mga magsasaka, ay ngayo’y binansagan na ng mapait at nakakagulat na bansag: “Farm-to-Pocket Roads.”

Hindi na lamang ito usapin ng simpleng pag-aaksaya ng pondo; ito ay usapin ng tahasang pandaraya na umabot sa bilyon-bilyong piso. Ayon sa mga dokumentong inilabas, ang labis na pagsingil sa mga proyektong kalsada ay hindi lang nagdoble o nagtriple, kundi umabot sa higit dalawampung (20) beses na mas mahal kaysa sa aktwal at tamang presyo nito. Ang katotohanang ito ay naglantad ng isang bulok na sistema na tila mas malalim at mas malawak pa kaysa sa mga nakaraang anomalya sa flood control na ating nasaksihan noon.

 

Ang Nakakagulat na Presyo ng Pagsasalaula: ₱300,000 Kada Metro!

 

Nagsimula ang lahat sa isang regular na pagbusisi ng Senado sa panukalang badyet ng Department of Agriculture (DA). Sa gitna ng diskusyon, biglang lumabas ang mga numero na nagpatahimik at nagpagulat sa lahat, pati na sa Kalihim ng Agrikultura. Ibinulgar ang isang katotohanang halos imposibleng paniwalaan: may mga FMR na siningil ng halos ₱300,000 hanggang ₱304,000 kada metro—isang presyo na halos katumbas na ng pagtatayo ng isang maliit na tulay!

Kung ikukumpara sa tamang standard cost ng isang sementadong kalsada, na dapat ay nasa humigit-kumulang ₱5,000 kada metro, ang singil na ito ay nagpapakita ng isang matinding paglustay sa pondo ng bayan. Halimbawa, may mga proyektong naitala sa Camarines Sur na umaabot sa ₱263,000 kada metro at sa Mayant City na nasa ₱103,000 kada metro. Ang mga numerong ito ay nagpapatunay na ang katiwalian ay hindi na lamang usapin ng porsyento ng kickback, kundi isang buong negosyo na ang target ay ang buong halaga ng proyekto.

Ang kabuuang halaga ng labis na pagsingil, batay sa komputasyon ng Senado sa loob lamang ng dalawang taon (2023 at 2024), ay umabot na sa humigit-kumulang ₱6.3 Bilyon.

Upang mas maunawaan ang bigat at laki ng halagang ito, ipinaliwanag ng mga senador ang katumbas nito sa tunay na buhay. Kung nagamit lang sana ito nang tama, ang ₱6.3 Bilyon ay kayang magpatayo ng kalsadang mag-uugnay sa buong Maynila hanggang sa Aparri—isang proyektong magbibigay benepisyo sa milyon-milyong Pilipino at magpapabilis sa daloy ng kalakalan. Ngunit sa halip na magamit para sa pag-unlad, ang bilyong piso na ito ay nauwi lang sa bulsa ng iilang sakim at makapangyarihang indibidwal. Ang bawat sentimo na ibinabayad ng mamamayan sa buwis ay naging gasolina lamang sa makina ng korapsyon.

Ang Masalimuot na Modus Operandi: Pag-iwas sa Proseso at ‘Ghost Projects’

 

Ang mas nakakabigla pa, ayon sa testimonya ng Kalihim ng Agrikultura, ay ang marami sa mga proyektong ito ay itinuloy kahit hindi pormal na pinirmahan o inaprubahan ng Department of Agriculture. Nangangahulugan ito na sadyang iniiwasan ang tamang proseso ng ahensyang dapat na nangangasiwa at nagpaplano ng FMRs. Ang pamamaraan na ito, ayon sa imbestigasyon, ay halos pareho lang sa modus operandi na nakita noon sa mga anomalya sa flood control projects. Ito ay nagpapahiwatig na hindi lang iisang grupo o ahensya ang sangkot, kundi isang sistematikong diskarte para takasan ang pananagutan at masusing pag-aaral.

Ang mga tinukoy na sentro ng overpricing at anomalya ay ang Region 5 (Bicol) at Region 8 (Eastern Visayas), kung saan ang labis na singil ay umabot sa bilyon-bilyon. Napansin din ang koneksyon ng mga contractor na nakakuha ng malalaking kontrata sa isang kilalang opisyal na nagmula sa Bicol, na lalong nagpalalim sa pagdududa tungkol sa political connection sa likod ng mga kontrata.

Bukod pa sa labis na pagsingil, muling lumutang ang isyu ng ‘Ghost Projects’—mga proyektong nakasulat lang sa papel ngunit hindi naman talaga naipatayo. May mga natuklasang ganito sa Davao Occidental at Zamboanga City noong 2021 at 2022 pa, na nagpapakita na ang katiwalian na ito ay matagal nang umiiral at patuloy na nauulit dahil sa kawalan ng pananagutan. Ang mga “Farm-to-Pocket Roads” ay hindi lamang tumutukoy sa mga sobrang mahal na kalsada, kundi pati na rin sa mga kalsadang hindi kailanman nakita.

 

Ang Labanan sa Hukuman at ang Pagtatangka sa ‘Pagpapatahimik’

 

Habang lumalabas ang katotohanan, naging malinaw na ang mga sangkot ay hindi magpapatalo nang walang laban. Ang labanan ay hindi na lamang nasa dokumento, kundi nasa pagpapasira sa kredibilidad ng mga taong naglalantad ng anomalya.

Ang sentro ng counter-attack na ito ay si Bryce Hernandez, isa sa mga pangunahing testigo sa imbestigasyon. Sa halip na magpaliwanag, gumamit ng impluwensya at batas ang mga nadadawit upang magsampa ng kasong perjury laban kay Hernandez. Ang mga paratang laban sa testigo, tulad ng umano’y maling paratang ng 30% kickback at ang magkasalungat na pahayag sa Senado at Camara, ay tila ginamit na taktika para sirain ang kanyang reputasyon.

May senador pa na naging emosyonal sa pagdinig, na naniniwalang sinadya siyang idamay bilang ganti dahil siya ang dahilan kung bakit nakulong si Hernandez noon. Para sa marami, ang kasong perjury ay hindi tungkol sa hustisya, kundi isang estratehikong hakbang upang mawala ang tiwala ng publiko sa testigo, na sa kalaunan ay magpapahina o tuluyang magpapabasura sa buong imbestigasyon.

Ang sitwasyong ito ay nagpapalabas ng isang mapait na katotohanan: sa Pilipinas, mas madalas na pinupuntirya ang mga nagbubulgar kaysa sa mga gumagawa ng katiwalian. Ang pag-atake kay Hernandez ay nagpapakita kung gaano kalalim ang political will ng mga tiwali na panatilihin ang status quo at protektahan ang kanilang mga sarili mula sa pananagutan.

Ang Boses ng Magsasaka at ang Panawagan para sa Bagong Sistema

 

Sa huli, ang pinakamalaking talo sa isyung ito ay ang mga ordinaryong Pilipino, lalo na ang mga magsasaka. Habang patuloy silang nagpapagal sa bukid at hirap na hirap magdala ng kanilang produkto sa pamilihan dahil sa sira-sirang daanan, may mga taong ginagawang negosyo ang bawat patak ng kanilang pawis at bawat sentimo ng pondo ng bayan. Ang mga kalsadang dapat sana ay lifeline ng kanilang kabuhayan ay naging cash cow ng mga kurakot.

Dahil sa paulit-ulit na mga isyu ng katiwalian, unti-unti nang nawawalan ng tiwala ang marami sa sistema ng gobyerno. Kahit pa naglabas ng pahayag ang opisina ng bagong Ombudsman na titiyakin nilang patas at walang kinikilingan ang imbestigasyon, marami pa rin ang nagdududa. Sapat na ba ang mga salita? O isa lamang itong paraan para patahimikin ang lumalaking panawagan ng publiko?

Ang tanging paraan upang matigil ang siklo ng korapsyon ay hindi lamang sa pagpapalit ng mga tao, kundi sa pagbabago ng mismong bulok na sistema na nagpapahintulot sa ganitong pandaraya. Kailangan ng mas mahigpit na transparency, mas matinding accountability, at isang political will na hindi natitinag ng impluwensya o kapangyarihan.

Ang bilyon-bilyong pisong nawawala ay hindi lamang numero; ito ay katumbas ng libu-libong silid-aralan, ospital, at trabaho na ipinagkait sa mamamayan. Ang kuwento ng “Farm-to-Pocket Roads” ay isang matinding paalala na habang may naghihirap sa Pilipinas, may mga taong patuloy na yumayaman sa kasakiman. Ang tanong ngayon: Kailan pa tayo gigising at hihingi ng tunay at pangmatagalang pagbabago? Panahon na upang manindigan at kolektibong bawiin ang bilyon-bilyong pondo na ninakaw mula sa ating kinabukasan.