Huling Indak para sa Reyna ng Sayaw: Lamay ni Anna Feliciano, Naging ‘Celebration of Life’ Matapos Magsayawan ang mga Beteranong Dancer sa Harap ng Kanyang Kabaong
Sa kulturang Filipino, ang lamay o burol ay tradisyonal na panahon ng matinding pagluluksa, katahimikan, at pormal na pagpapakita ng kalungkutan. Ngunit ang unang gabi ng burol ng pumanaw na beteranong dancer, choreographer, at dating aktres na si Anna Feliciano ay lumihis sa nakasanayan, na nagbunga ng isang natatanging tagpo na nagpahalo sa emosyon ng mga nakiramay: ang matinding lungkot at masigabong saya, na tanging ang sining ng sayaw lamang ang kayang ipagsama. Sa Loyola Memorial Chapels sa Commonwealth, Quezon City, nagtipon ang mga kaibigan, pamilya, at kapwa niya artista upang magbigay-pugay sa isang babaeng nagbigay-inspirasyon at nagpabago sa mundo ng sayaw sa telebisyon at pelikula. Subalit ang pagpupugay na ito ay hindi nagtapos sa simpleng pag-aalay ng bulaklak at dasal. Ito ay nagtapos sa isang huling, emosyonal na indak.
Ang pagpanaw ni Anna Feliciano noong Biyernes ng umaga, Oktubre 24, 2025, sa edad na 65, ay isang malaking dagok sa Philippine entertainment industry. Siya ay hindi lamang isang simpleng mananayaw; si Anna ay isang institusyon, isang pillar na humubog sa mga karera ng marami sa mga kilalang pangalan sa larangan ng sayaw. Subalit sa halip na lunurin ng luha ang unang gabi ng kanyang burol, nagdesisyon ang kanyang pamilya at mga kaibigan na gawin itong isang “Celebration of Life”—isang selebrasyon na saktong-sakto sa makulay, masigla, at puno ng ritmo niyang buhay.
Nagsimula ang gabi sa pormal na pakikiramay, ngunit habang tumatagal at nagiging mas personal ang kuwentuhan, hindi na napigilan ng ilan sa kanyang mga pinakamalapit na kaibigan at disipulo ang sarili na magsayaw, hindi bilang performance, kundi bilang isang taos-pusong tribute at huling pag-ibig para kay Anna. Kabilang sa mga nagbigay-pugay sina Michael Flores, Joshua Zamora, at Jopay Pagia—mga artistang personal niyang tinuruan at naka trabaho. Kasama rin sa mga dumalo ang isa pang kilalang choreographer na si Joy Cancho, at maging ang dating asawa ni Anna na si Mel Feliciano, na nagpakita ng suporta sa kanyang naulilang pamilya. Ang mga beteranong dancer na ito ay naghaluan ng tawanan at pag-iyak habang naglalabas ng mga hakbang sayaw na si Anna mismo ang nagturo sa kanila.
Ang tanawin ng pagsasayaw sa lamay ay nagbigay ng mensahe na hindi matatawaran. Ito ay nagsilbing paalala na ang buhay ni Anna ay hindi dapat tapusin sa isang mapait na paalam, kundi sa isang masigabong encore. Si Anna Feliciano ay nagbigay-inspirasyon sa marami sa mundo ng sayaw at sining, at ang mga hakbang sayaw na ginawa ng kanyang mga kasamahan ay ang pinakamainam na paraan upang ipaalala sa lahat ang kanyang walang-hanggang enerhiya at ang kaligayahan na idinulot niya sa bawat entablado na kanyang hinawakan. Ang kakaibang lamay na ito ay nagpakita na ang pagluluksa ay may iba’t ibang anyo, at para sa mga taong nabuhay sa sining ng sayaw, ang pag-indak ay ang kanilang pinakamalalim at pinakamakatawang paraan ng pakikipag-usap at pagpapahayag ng pagmamahal.
Sa likod ng selebrasyon at mga indak, naroon ang bigat ng pagkawala na dinadala ng nag-iisa niyang anak, si Rupert Feliciano. Si Rupert ang tahimik na tumatanggap ng mga pakikiramay at pagmamahal mula sa lahat ng taong nagpahalaga at humanga sa kanyang ina. Walang duda na ang pagkawala ni Anna ay isang malaking puwang sa kanyang buhay, ngunit ang pagdalo at ang kakaibang paraan ng pagpupugay ng mga kaibigan ng kanyang ina ay nagbigay sa kanya ng lakas at patunay na ang legacy ng kanyang ina ay mananatiling buhay sa bawat yapak, indak, at musika. Si Anna, bilang isang ina, ay nagbigay ng isang buhay na aral sa kanyang anak: na ang buhay ay dapat ipagdiwang, kahit na sa huling hininga.
Ang tagumpay ni Anna bilang choreographer ay nakaugat sa kanyang pilosopiya sa pagtuturo na matatawag na “tough love.” Sa isang bahagi ng video, maririnig ang boses ni Anna na nagpapasalamat sa mga pagkakataon na ibinigay sa kanya, at lalong-lalo na sa kanyang mga dancers at staff. Pinasalamatan niya ang lahat dahil sa kanilang pagmamahal at pagiging masunurin. Subalit binigyang-diin niya ang isang punto na nagpapakita ng kanyang puso bilang isang mentor: “Grabe ang maingay po sila, talagang nakikinig sila sa akin. Lahat naman ng pagalit ko, hindi para sa akin. Hindi trip lang ‘to, para sa inyo. Para may marating kayo [03:17].”
Ang mga salitang ito ay nagbigay-linaw sa uri ng mentor na siya. Ang kanyang “pagalit” o ang kanyang mahigpit na paraan ng pagtuturo ay hindi dahil sa pagiging masungit o personal na galit, kundi dahil sa matinding pagmamahal at pagnanais na makita ang kanyang mga estudyante na umangat at magtagumpay sa kanilang larangan. Ito ang dahilan kung bakit, sa gitna ng pagluluksa, ang kanyang mga disipulo ay nagtipon upang magbigay-pugay. Ang pag-indak sa lamay ay hindi lamang pag-alala sa isang namayapa, kundi isang pagkilala sa kanyang legacy bilang isang guro na nagbigay ng aral na mas matindi pa sa choreography: ang aral ng dedikasyon, disiplina, at ang pag-abot sa pangarap.
Ang kasaysayan ni Anna Feliciano ay puno ng pagiging versatile. Hindi lang siya dancer at choreographer, kundi minsan ring artista sa telebisyon at pelikula. Ang kanyang pangalan ay nakaukit na sa hall of fame ng Philippine dance, na nagtatag ng mga dance group at nagbigay ng mga iconic na choreography na pumatok sa takilya at mga variety show. Ang kanyang impluwensiya ay sumasaklaw sa iba’t ibang henerasyon ng mananayaw, at ang kanyang mga aral ay patuloy na ginagamit ng kanyang mga estudyante ngayon sa kanilang mga sariling karera. Ang kanyang ethos ng pagiging propesyonal at ang walang-sawang paghahatid ng de-kalidad na sining ay nananatiling pamantayan.
Sa pagtatapos ng unang gabi ng kanyang burol, ang alaala ni Anna Feliciano ay hindi na lamang tungkol sa kanyang pagpanaw, kundi tungkol sa selebrasyon ng kanyang buhay. Ang mga indak, ang tawanan, at maging ang mga luha na dumanak ay nagpapatunay na si Anna ay hindi lamang dance icon, kundi isang life icon. Ang kanyang kakaibang lamay ay nagbigay ng inspirasyon na harapin ang kamatayan nang may dignidad, kagalakan, at sa pamamagitan ng sining na nagbigay-kahulugan sa kanyang pagkatao. Ang bawat hakbang at indak ay nagsilbing pangako: na habang may sumasayaw, ang diwa ni Anna Feliciano ay patuloy na iindak sa puso ng industriya. Sa huli, ang kanyang burol ay naging kanyang huling, pinakamahusay na production—isang obra maestra na pinagsama ang lungkot, saya, at ang walang-hanggang kapangyarihan ng sayaw.
